Praat achteraf: De crisis zit in het bloed

Gezien: Het Bloed van Hongerlijders van D°eFFeKt, op 6 november in De Markten, nog op 14 en 16 november om 20u in De Markten, 02-512.34.25, demarkten@demarkten.be, www.demarkten.be, www.deffekt.be. Oudgedienden van D°eFFeKt spelen ook in ‘Vadermoord’ van TG Vagevuur, dat op 19 november in première gaat in De Kriekelaar in Schaarbeek, www.vadermoord.be

Het is zoals u weet nog altijd op alle vlakken crisis, dus hoeft het niet zozeer te verwonderen dat ook in het theater steeds meer teksten binnensluipen die geheel of ten dele handelen over geld en de minderbedeelden. Als het over repertoiretoneel gaat is de keuze van een tekst altijd belangrijk, en wat dat betreft heeft het Brussels amateurgezelschap D°eFFeKt mooi werk geleverd: Het Bloed van de Hongerlijders (Curse of the Starving Class) van de Amerikaanse auteur, scenarist, acteur en regisseur Sam Shepard uit 1978 is een interessante tekst over fantasie, eigendom, platte commercie, en Amerika, maar zegt ook iets over de slachtoffers van materiële en geestelijke armoede.

Men heeft het in politieke en maatschappelijke discussies wel eens over ‘ideologische breuklijnen’, maar vaak valt één en ander te herleiden tot één fundamentele ideologische breuklijn. Aan de ene kant van die lijn staan zij die denken dat mensen in belangrijke mate in staat zijn hun leven in eigen handen te nemen, daarom vooral vrij moeten worden gelaten in doen en laten, beloond moeten worden naar werk, maar dan ook volledig verantwoordelijk en aansprakelijk moeten worden gesteld voor hun eigen schulden, en niet te veel gepamperd. Aan de andere kant staan zij die denken dat mensen in belangrijke mate het resultaat zijn van hun natuur en hun opvoeding, dat zij dus best wat gestuurd, gecontroleerd en belast mogen worden, maar ook verzachtende omstandigheden mogen inroepen en beroep doen op solidariteit als ze mislukken.

Het Bloed van de Hongerlijders verkent beide zijden van die breuklijn. We zijn getuige van de ondergang van een Amerikaans gezin in een verwaarloosde boerderij in het stoffige, rurale gedeelte van Californië. De gezinsleden tot elkaar veroordeeld, en met name de kinderen, zijn ondanks hun droom om het elders beter te gaan doen gedoemd om dezelfde weg te slaan als hun ouders. In de openingsscene vernielt de zatte, berooide vader de voordeur, meteen daarna toont de dochter aan moeder de bloedlijn van haar eerste maandstonden die over haar leggings loopt. Ze is nu klaar om ook de armoedige bloedlijn van de familie Tate verder te zetten. De vader had al wel eens een poging gedaan om zichzelf te verbeteren, maar op de 70 are grond in de woestijn die hij op aanbetaling gekocht heeft, groeien alleen wat artisjokken. De moeder wil de bloedlijn en het ouderlijk huis niet ‘besmet’ zien door vreemden, maar probeert toch hogerop te geraken door aan te pappen met een malafide projectontwikkelaar. De lamlendige zoon zegt te willen blijven waar hij is, maar droomt toch ook van de adelaar die de vrijheid tegemoet vliegt. Dat die adelaar zich voedt met de bloederige ballen van een gecastreerd lam doet hem dan weer beseffen dat hij zonder drastische maatregelen onvermijdelijk zal eindigen zoals zijn vader.

D°eFFeKt speelt het stuk in houthakkershemden, besmeurde marcellekes en schreeuwlelijke trainingspakken. De weinige rekwisieten bestaan uit absolute rommel: houtsplinters representeren de gemolesteerde voordeur, een pluk wol een lam dat wormen heeft, en een bakje blanco steekkaarten de spreekbeurt van dochterlief over het adequaat versnijden van gebraden kip. Als decor gebruikt D°eFFeKt een lange achterwand van lege ijskasten - waarvan er een aantal nota bene gewoon van de Molenbeekse sluikstorten werden gehaald. Van die ijskasten wordt op verschillende manieren creatief gebruik gemaakt, maar dan wel door de regie, en niet zozeer door de gezinsleden. Die laatsten gooien de ijskastdeuren alleen routineus open en dicht. Iets uit de ijskast halen kunnen ze nog wel, maar zorgen dat er iets in komt te liggen niet meer.

Net als de vormgeving zit ook de dynamiek en het samenspel in deze voorstelling goed. Maar hoewel het bloed sijpelt, het bier stinkt, en de uitzichtloosheid op die manier afdoende in beeld wordt gebracht, was de tragiek in deze tragikomedie wat ons betreft toch net iets te weinig voelbaar. Wellicht is het knipwerk in de tekst daar debet aan. Misschien had iets meer naturel op de ernstige momenten ook kunnen helpen. Dan had ook het effect van Sam Shepards groteske wendingen en absurdistische elementen groter kunnen zijn. Het komische aspect zat wel behoorlijk goed, met name dankzij de invulling van de rol van de dochter - die in deze versie werd opgesplitst en vertolkt door een scherpe tweespan.

Deze voorstelling is nog twee keer te zien in De Markten. Drie dagen later gaat in De Kriekelaar in Schaarbeek ook Vadermoord in première - een stuk waarvoor het Brusselse gezelschap TG Vagevuur van Peter Spaepen en regisseur Koen Boesman naast Peter Pype en Janne Desmet ook een aantal oudgedienden van D°eFFeKt engageerde. Ook Vadermoord is een stuk waarin een zoon en dochter de strijd aangaan met hun afkomst, hun genetische voorbestemdheid, en vooral hun vader, die zelf een moordenaar is.