Praat achteraf: De put van Mozes

Van half oktober tot eind januari loopt in onze Koninklijke Musea voor Schone kunsten de tentoonstelling De erfenis van Rogier van der Weyden. Die is gewijd aan de schilderkunst in Brussel in de periode tussen de dood van de Vlaamse primitief in 1464, en de opkomst van de nieuwe Brusselse meester Barend van Orley. Wij namen een vakantie in Bourgondië te baat om even naar een werk van Rogier en een werk van één van zijn voorgangers te gaan kijken.

De Hospices de Beaune in het gelijknamige stadje slikt terecht veel volk, maar is goed georganiseerd. Een audiogids leidt je individueel door het hospitaal dat de kanselier van de Bourgondische hertog Filips de Stoute - Nicolas Rolin - liet bouwen in 1443. Het huis was bedoeld om armen en zieken te helpen, maar toch ook een beetje om het zieleheil van Rolin af te kopen. Fijn voor ons was dat Rolin voor de inrichting van zijn hospitaal aan Rogier van der Weyden vroeg om een gepast meesterwerk te maken. Dat werd het altaarstuk Het Laatste Oordeel, dat vermoedelijk werd voltooid en verstuurd van Van der Weydens atelier in Brussel naar Beaune in 1450.

We kunnen u geruststellen. Het werk verkeert daar anno 2013 in topvorm, en blijft een van de enige werken van van der Weyden die zich nog op de plek bevinden waarvoor het gemaakt werd. Ongeveer toch, want het hangt in een aangepaste ruimte waar de juiste condities heersen en waar het schilderij de rondgang door het hospitaal van een indrukwekkende climax voorziet. Het zou nog net ietsje beter tot zijn recht komen op wat echt de oorspronkelijke plaats was: de kapel die door een tussenwand van de imposante ziekenzaal wordt gescheiden. Daar vervulde het doek immers zijn functie: de arme zieken voorhouden wat hen over afzienbare tijd te wachten stond.

Het Laatste Oordeel heeft in de kunstgeschiedenis al veel fijne plaatjes opgeleverd, maar de versie van van der Weyden heeft iets onverbiddelijks. De strenge geometrie waarmee het centrale paneel van het veelluik is opgebouwd sluit alle twijfel omtrent de 'waarheid' die hier wordt meegedeeld uit. De verticale lijn in het middenpaneel waarlangs een onverstoorbare Christus boven de reusachtige aartsengel en 'zielenweger' Michaël oprijst, doet je als toeschouwer in elkaar krimpen. Hier valt duidelijk niet meer te discussiëren. De oranjerode vuurzee waarin de heiligen zetelen is even overheersend als vervreemdend, maar natuurlijk eisen ook de verdoemden, die uit de aardkorst komen gekropen en zichzelf als waanzinnigen in de hel storten, onze aandacht op.

Vlakbij Beaune, in Dijon, is nog een meesterwerk te zien van een 'Brusselse' kunstenaar. Dijon was lang de hoofdstad van het Bourgondische rijk. Het Palais des Ducs, waar onder meer de praalgraven van Filips de Stoute en Jan zonder Vrees te vinden zijn, is daarvan de getuige. Het Paleis heeft echter pas dit weekend op 7 september de deuren heropend na een lange restauratie. Wel waakt op het binnenplein nog altijd het standbeeld van Claus Sluter. Sluter werd in 1350 eigenlijk in Haarlem geboren en werkte vanaf 1385 tot aan zijn dood in 1406 in Dijon - op vraag van Filips de Stoute, de man die het zo wist te regelen dat eerst Vlaanderen en daarna ook Brabant bij Bourgondië werd gevoegd. Maar Sluter werkte - net als Rogier maar dan een generatie eerder - een tijd in Brussel.

Dat hij aan het Brussels stadhuis zou hebben meegewerkt, is een fabel, maar in Dijon is van hem nog de zogenaamde Mozesput te zien: de sokkel van een waterput met fontein die in het midden stond van de tuin van het Kartuizerklooster van Champmol dat Filips de Stoute in 1383 liet bouwen om er de graven van de hertogen onder te brengen. Het klooster werd vernield tijdens de Franse Revolutie en de graven werden overgebracht naar het Paleis. De Mozesput bleef achter op een domein dat nu een psychiatrische instelling herbergt, en dat zelfs met de auto moeilijk te bereiken is. De bewegwijzering is zeer beperkt, dus de kans dat je alleen oog in oog komt te staan met de profeten Mozes, David, Jesaja, Jeremia, Daniël en Zacharia is niet onbestaande. De 'realistische', emotionele sculpturen komen net niet tot leven. Via een achterpoortje kan je dan nog naar de kapel waar Sluters beelden van Filips de Stoute (met de grote neus) en diens Vlaamse gemalin Margaretha van Male het portaal flankeren.