Valley of Saints: De moedjahied en de magnaat

Theater maken over prangende actuele kwesties op basis van diepgaande persoonlijke research ter plaatse: dat is het handelsmerk van Michael Bijnens en Aurelie Di Marino, samen detheatermaker. Voor Valley of Saints trokken ze van de straten van Molenbeek tot in de valleien van Libanon.

Michael Bijnens en Aurelie Di Marino waren "de eerste en de laatste" die ze zagen toen ze voor het eerst binnenkwamen in en later weer afzwaaiden aan het Rits. Tijdens hun studies werkten ze nooit samen, maar daarna zochten ze een manier om de permanente dialoog en creatieve ruzie blijvend vorm te geven op de scène. Daarbij levert Bijnens net iets liever tekst en Di Marino iets liever beelden. Hoewel ze elkaar voortdurend overlappen, en gedreven worden door dezelfde drang om te weten.

Was ook Valley of Saints van bij het begin een gezamenlijk project?
Aurelie Di Marino: Het was eerst Michaels project. Aanvankelijk weigerde ik om mee te doen omdat het me niet interesseerde. Tot ik toevallig begon te werken als regie-assistent van (de Zwitserse regisseur) Milo Rau voor de voorstelling The civil wars op het Kunstenfestivaldesarts van vorig jaar. In plaats van koffie te schenken, mocht ik onderzoek gaan doen naar Syrië-strijders. Toen is bij mij het vermoeden beginnen te rijzen dat het die jonge mensen, die ik aanvankelijk gewoon als godsdienstwaanzinnigen beschouwde, misschien vooral te doen is om een radicale kritiek op de manier waarop wij leven. Daarom heb ik Michael maar gebeld om te zeggen dat ik misschien toch beter mee kon doen.
Michael Bijnens: Mijn interesse was al gewekt toen ik in Mexico research deed voor onze voorstelling La línea over het drugsgeweld daar. Ik zag grote parallellen tussen de Mexicaanse drugsbendes en groepen als Al Qaeda, Boko Haram of IS. Die bendes willen natuurlijk niet per se een eigen staat stichten, maar in de praktijk komt het daar wel bijna op neer. Er zijn nog overeenkomsten zoals de marteltechnieken en de manier om slachtoffers publiekelijk tentoon te stellen, door ze te onthoofden of aan bruggen op te hangen. De gruwelijke methodieken die IS nu gebruikt in Syrië en Irak zag je ook al bij de narco trafficantes. Je mag niet vergeten dat IS eigenlijk ook een bende is. Het is niet omdat ze een paar shariarechtbanken hebben opgericht en wat politie hebben rondlopen dat je van een echte staat kunt spreken. Het zijn jonge misdadigers die toevallig in staat zijn een gebied te controleren, net zoals de Mexicaanse drugskartels dat doen.

Aan Valley of Saints is veel onderzoek voorafgegaan. Wat hebben jullie allemaal gezien en wie hebben jullie allemaal gesproken?
Di Marino: In het begin hebben we vooral in België veel mensen gesproken. Ouders van Syrië-strijders die zich hebben verenigd, strijders die zijn teruggekomen, mensen die specialist zijn in het onderwerp. Bij die zoektocht merkten we dat een theatermaker meer vertrouwen wekt dan een journalist. Getuigen hopen namelijk dat de beeldvorming dan minder vlak en eenzijdig zal zijn dan zeker in het begin het geval was in de pers.
Daarna hebben we op reis ook met journalisten en reporters gesproken die in Syrië zijn geweest. Dat laatste hebben we zelf niet gedaan. We zijn de grens met Syrië niet overgestoken.
Bijnens: Ik heb ook zoveel mogelijk zittingen in het proces tegen Sharia4Belgium in Antwerpen bijgewoond. De figuur van de moedjahied ((heilige) strijder, mb) was een vertrekpunt voor de voorstelling. Maar we wilden daar iets tegenover zetten. Het is nooit de bedoeling geweest een monoloog te maken over een Belgische strijder die antwoordt op de vraag waarom hij naar Syrië gaat. We zijn ook gestopt om ons die vraag te stellen, want er zijn heel veel antwoorden op. Iemand kan heel veel verschillende motieven hebben om crimineel of advocaat te worden. Daarom hebben we een tijdlang heel veel onderwerpen onderzocht: sektevorming, het charisma van leiders, de complexe situatie in het Midden-Oosten, de revolutie in Egypte waar we Ruud waren gaan opzoeken (Ruud Gielens, die op het podium staat naast Di Marino en de muzikanten Stalin Abdi en Alexandra Cárdenas, mb)…
Di Marino: Zo kwamen we bijvoorbeeld ook in een resort in Beiroet een televisiemaakster tegen die op een commerciële zender in Libanon als een soort Goedele Liekens van de oorlogsverslaggeving geldt. Zij mengt zich op een sensationele manier met haar cameraploeg in de strijd. Haar verhaal laat zien dat hetzelfde geweld dat bij de ene angst en terreur zaait, bij anderen ook voor een kick zorgt. Naar dat soort 'tegenverhalen' waren we op zoek toen Michael uiteindelijk in een door de UNESCO beschermde vallei in Libanon, de Vallei der Heiligen, een ontmoeting had met een zekere Raymond.

De vallei waar vroeger het beroemde Libanese cederhout werd ontgonnen, een vredig reservaat midden in oorlogsgebied.
Bijnens: Het is een van de meest indrukwekkende plekken waar ik ooit ben geweest. Ik ben er bijna een natuurmens geworden, omdat ik eerlijk gezegd blij was dat ik even uit het drukkende Beiroet weg kon om twee weken te gaan wandelen en even niet meer aan ons theaterstuk te denken. Zo kwam ik aan die kilometerslange, diepe scheur in het landschap, waar zoveel mist hangt dat het lijkt alsof je in The lord of the rings zit. Je treft er tegen de bergflank kleine dorpjes aan waarvan er ook één Eden heet, en waar al eeuwen maronitische monniken verscholen zitten. Je botst er op een processie met jonge meisjes of een dorpsgek die in je gezicht begint te roepen. Er hangt een heel vreemde sfeer. En op een dag stond ik na uren wandelen tussen kreekjes en beekjes en fruitbomen voor een poort van een zeer uitbundige man die zich voorstelde als Ray, en die mij uitnodigde op zijn terras. Hij bleek een Australische Libanees te zijn en heeft me twaalf uur vastgehouden om mij uit te leggen waar zijn geld en zijn levensvisie vandaan kwamen. Dat waren de twaalf meest bezwerende uren van 2014. Hij zit in de vastgoedsector met een hoofdkantoor in Dubai. Hij is zo corrupt als de pest, schreeuwde de hele tijd tegen zijn bedienden die alleen maar de waterkoker moesten aanzetten, en hield niet op met vertellen over de papegaai die hij had verkocht voor 3,6 miljoen dollar, de nacht met Claudia Schiffer die hij had gearrangeerd voor een of andere sjeik, of de kameel met één bult die hij verkocht had voor 20 miljoen dollar.
Di Marino: Toen hij terugkwam was Michael even gebiologeerd door Ray, maar voor mij was het duidelijk dat we onze dialoog voor het stuk hadden: die tussen een man die staat voor internationale corporate business, en een jihadi. Twee mensen die op een totaal andere manier in de wereld staan en ook heel andere plannen hebben met die wereld. We laten eigenlijk zien dat de moedjahedien niet de enige fundamentalisten zijn op de wereld. Die Ray is er ook één. En wij zijn dan wel niet allemaal als Ray, maar als dat soort mensen vandaag hun gang kunnen gaan en miljarden kunnen verdienen door de wereld vol te poten met troosteloze gebouwen waar honderdduizenden mensen samen worden gedrongen met de Koran als enige vorm van opwinding, dan zit er wel iets in onze hoofden dat die toestand mogelijk maakt.

Valley of Saints

data: 27 & 28/2. 20.00

tickets: €7/14

taal: NL

waar: Bronks, Brussel