Naomi Velissariou: 'Mensen zijn wel klaar met de happiness hype'

Sarah Kane, Heiner Müller: hun oeuvre leest over het algemeen niet als een positieve nieuwjaarsbrief.
Velissariou: Het zijn allebei schrijvers van wie veel mensen zich afvragen of we ze nu nog moeten opvoeren. In de jaren 1990 vond iedereen hun werk nog relevant. Nu wordt Kane gezien als hysterisch vrouwentheater en Müller als moeilijk dramaturgentheater uit de tijd dat er nog idealen waren. Maar ik vind hun werk 'retrorelevant'. Voor mij zitten Kane en Müller in dezelfde categorie als Kurt Cobain, ze ademen een tijdgeest die nu weer herkenbaar is. Uit bijvoorbeeld het succes van Billie Eilish kan je afleiden dat mensen ondertussen wel klaar zijn met de happiness hype en de vrolijke succesverhalen. Pijn mag weer zichtbaar worden aan de oppervlakte om haar draaglijker te kunnen maken.
Lijden is in het algemeen ook een belangrijk thema in mijn werk. In onze samenleving is iedereen geobsedeerd door psychische stoornissen, zoals depressie, maar mogen die precies toch niet bestaan. Terwijl die zogenaamde ziektes ons juist iets leren over onze tijd. Beter kunnen we iets aan onze wereld veranderen dan al die zogenaamde zieken te proberen genezen. Ik was al lang op zoek naar een vorm waarin ik het over lijden kon hebben, maar dan op een viscerale, fysieke manier die purgerend kan werken. In de heilige overtuiging dat pijn draaglijker wordt, als ze een plek mag hebben in onze cultuur. Dat soort zingevende rituelen is weer besteed aan onze generaties.

De concerten zeggen niet alleen iets over theater, maar ook over onze popcultuur.
Velissariou: We maken de voorstelling zo dat taal en muziek even belangrijk zijn. Je kan je af en toe verliezen in de muziek, maar je wordt ook aangetrokken en afgestoten door de taal. Bij The HM concert zijn mensen eerst vooral geneigd om op te gaan in de vorm, en minder om naar de teksten te luisteren. Maar op een bepaald moment stop ik met zingen en ga ik nogal manonvriendelijke dingen zeggen. Dan schrikt iedereen ineens. Terwijl ik net daarvoor al als 'man' in een soort boybandvorm over vrouwen zong dat ik hen wil neuken tot ze sterven. Dat vindt iedereen blijkbaar normaal.
Het concert eindigt met nogal disturbing beelden van mezelf als messias van het feministisch extremisme. Die symboliek is gigantisch, maar we zijn met z'n allen blijkbaar zo gewend geraakt aan die aanpak van de popcultuur dat het instagrammateriaal is geworden waar mensen op de afterparty vrolijk bij staan te dansen. Alleen als de toeschouwers de teksten groot op de achtergrond lezen, valt de partyvibe weg, volgt er schaamte, of komt er zelfs een soort antibeweging op gang in de zaal. Omdat ze dan voelen dat het geen écht popconcert is. Het voelt dan eerder als een mislukt concert. Je danst en drinkt wat, maar als die vibe dan onderbroken wordt, heeft dat een andere impact dan wanneer je in een toneelstuk een personage ziet instorten.

Hopelijk blijft het voor jullie nog een beetje leuk om te doen.
Velissariou: Het is heerlijk! Het is wel makkelijker om over liefdesverdriet en zelfhaat te zingen, zoals in The SK concert, dan over vrouwenhaat en mannenhaat zoals in The HM concert. Dat gaat over de woede die je naar aanleiding van #MeToo kan voelen. Ik heb geprobeerd die woede in haar allerextreemste vorm te ventileren. Feministisch extremisme noem ik het. The HM concert is daarom heftiger, vileiner en politieker. Mijn werk is vooral een denkoefening. Het gaat om een woede die pas voor het eerst ten volle kan bestaan nu mensen eindelijk woke worden over racisme, seksisme en andere wraakroepende toestanden die tot voor kort als normaal werden aanzien. Voorbij die woede moeten we bij iets constructievers terechtkomen, maar we kunnen haar ondertussen niet negeren.

Hoe kwam je daarvoor trouwens bij Heiner Müller terecht?
Velissariou: In stukken als Quartett, Die Hamletmaschine of Medeamaterial zijn die woede, die mannen- én vrouwenhaat heel erg aanwezig. Müller vertegenwoordigt beide standpunten. Je kan tegenwerpen dat de agressie van Ophelia of Medea voortkomt uit de male gaze of een geval van mannelijke appropriatie is, maar zulke agressieve teksten van de vrouw naar de man toe zijn in ieder geval niet vaak geschreven. Müller verklankte eigenlijk de woede die ik voelde bij #MeToo, hoe onredelijk de woede op zich ook is.
The HM concert is dan ook niet mijn antwoord op #MeToo, het is een voorlopige maar woeste tussenstand. Mijn voorstelling over #MeToo moet nog komen, vrees ik. Dit is wel een stuk over seksisme in zijn meest brede vorm. Ook seksisme naar mannen toe, want daar kom je bij uit als je op de wraakroute gaat zitten.

Tot slot nog voor alle duidelijkheid: jullie verkopen met Permanent Destruction geen platen, al is er wel merchandise.
Velissariou: Ja, onze 'I can't fuck'-sweater is inmiddels beroemder geworden dan Permanent Destruction zelf. Hij is door veel influencers gedragen en je zag hem ook op veel festivals. Veel mensen die de trui dragen weten niet eens waar ze vandaan komt. Toen Joost onlangs tegen een meisje in een club zei dat hij het nummer had gemaakt dat op haar shirt stond, liep ze zelfs wat bozig weg, zo van 'het zal wel'. (Lacht)