Brusselaar strijdt tegen de soja-pletwals

Al ruim zeventien jaar wijst de norbertijn Luc Vankrunkelsven (51) de wereld op de verwoestende effecten van de soja-monocultuur. Denk globaal, eet lokaal, daar draait het 'm allemaal om. Vankrunkelsven vindt het "wraakroepend" dat zeventig procent van de sojaproductie in veevoeder wordt verwerkt. Of: hoe de McDonaldisering van de wereld en de kap van het Regenwoud voor hem twee kanten van één en hetzelfde verhaal zijn.

In een vroeger leven was Luc Vankrunkelsven medewerker van een europarlementariër. Hij kwam er als Kempenaar voor in Brussel wonen, want hier wordt nu eenmaal voor een groot stuk de Europese landbouwpolitiek geschreven. Tegelijk blijft hij dicht bij de basis: met vormingswerk verenigt hij de Vlaamse én de Latijns-Amerikaanse boeren in een solidaire strijd. En dus pendelt hij tussen Brussel en Brazilië. Drie maanden hier, drie maanden ginder.

De boodschap van Vankrunkelsven en zijn vzw Wervel vindt meer en meer weerklank. "Zelfs de internationale houtindustrie springt op onze kar," zegt hij met een grijns. "Die roept luid dat niet zij, maar de vlees- en soja-industrie verantwoordelijk zijn voor het platleggen van de wouden. Het klinkt wat pathetisch, maar er is wel iets van. Want er is echt al jaren een soja-pletwals aan de gang." Hij schreef er een boek over: Kruisende schepen in de nacht.

"Het begon in de zuidelijkste deelstaat van Brazilië, Rio Grande do Sul. Daarna werd het eens zo bosrijke Paraná platgelegd en stootte de soja-monocultuur door naar het drogere noordoosten, naar de deelstaten Maranhão, Piauí en Bahia. Ecologisch, cultureel en so­ciaal is het een ramp. En nu rukt men steeds dieper in het Amazonewoud op. Tien jaar geleden dacht niemand dat sojateelt daar mogelijk zou zijn: te ver en te vochtig. Maar zaden werden aangepast en genetisch gemanipuleerd, dus nu kan het wel. Ook de Cerrado-savanne - een kwart van het Brazi­liaanse grondgebied - wordt tot één grote sojavlakte omgetoverd. Maar door het verwoestende effect van monocultuur moeten nu al gigantische gebieden totaal vernield en verwoestijnd achtergelaten worden."

"Op zich is er niks mis met soja," zegt Vankrunkelsven. "Het is een wondere plant met tal van interessante eigenschappen. Soja is al vijfduizend jaar een heilige plant in China. Alleen wordt soja nu om de foute redenen en vooral op de foute manieren geteeld: de agro-industrie en -chemie ter wille. De meeste zaden zijn genetisch gemanipuleerd: superzaden die alleen in combinatie met een pakket van chemische meststoffen en pesticiden kunnen worden aangewend. De Roundup Ready Soya is alomtegenwoordig en besmet ook de andere oorspronkelijke zaadsoorten. En wat doet producent Monsanto? 'Ah, wij vinden residuen van ons product in jouw soja, dus jij bent ons royalty's verschuldigd.' Wraakroepend!"

"Alle pesticiden en meststoffen die binnen de soja-monocultuur nodig zijn, hebben een boel kwalijke neveneffecten. Maar nog pijnlijker is het feit dat zeventig procent van de sojaproductie in veevoeder wordt verwerkt. En dat wordt als exportproduct verscheept naar Europa (37 miljoen ton per jaar) en stilaan ook meer naar China. In heel wat veevoeders in Europa wordt sojameel verwerkt. Vooral kippen en varkens, maar ook runderen en steeds meer de aquacultuur (viskweek) krijgen het te eten. Omdat wij graag vlees eten, moet er veel grond geofferd worden. Voor één kilo rundsvlees heb je vier kilo veevoeder nodig."

"Ik ben er niet op uit om het vlees volledig te bannen. Maar laten we er in ieder geval wel minder van eten," pleit Vankrunkelsven. "De productie ervan is te belastend en laat een te grote ecologische én sociale voetdruk na. Bovendien stijgt de vraag naar vlees explosief. Nu in China, maar straks ook in India. Ook daar raken ze in de ban van de McDonald's-cultuur. De jongste vijftig jaar is de wereldbevolking verdubbeld, maar de vlees- en visconsumptie is vervijfvoudigd. Dat is op termijn echt niet vol te houden. En dan heb ik het nog niet over de mestoverschotten die zo'n explosieve veestapel teweegbrengt."

Alles hangt met alles samen. Neem nu onze koeien in België die ons naast melk en kaas ook steak bij de frietjes leveren. Dieren moeten steeds sneller slachtrijp zijn en dus moest er ook naar andere gewassen gegrepen: Vlaanderen kwam in de ban van maïs.

"Maïs is bijzonder energierijk," beaamt Vankrunkelsven. "Maar daarnaast zijn er voor de vleesproductie ook eiwitten nodig. En soja levert die. Alleen hebben wij geen gronden genoeg om ook nog eiwitten te telen en gaan we die overzees inpalmen. Dat ze over tienduizend kilometer aangevoerd moeten worden: geen haan die ernaar kraait. De mammoetschepen brengen de soja wel, en nog relatief goedkoop ook. Want alweer wordt de ecologische prijs niet in rekening gebracht: de motoren van de schepen zijn niet bepaald zuinig. Extra CO2-uitstoot dus. Onderschat overigens ook onze koeien niet: die produceren een pak methaangas. Niet zozeer uit de kont, maar wel uit de mond. Een koe heeft vier magen, hé! Methaan is nog schadelijker dan CO2 voor het broeikaseffect. Je kunt stellen dat één koe ongeveer even verontreinigend is als een kleine stadsauto."

:: Luc Vankrunkelsven, Kruisende schepen in de nacht - Soja over de oceaan, uitg. Dabar-Heeswijk, 14,50 euro; onder meer verkrijgbaar bij Passa Porta of rechtstreeks bij de vzw Wervel, Vooruitgangsstraat 333/9a, 1030 Schaarbeek (meer info op de Wervel-website of 02-203.60.29).
Op 16 september verschijnt het volgende boek in de reeks (niet toevallig tijdens de Week van Vervoering en tevens de Dag van de Landbouw in Vlaanderen): Dageraad over de akkers - Soja anders. Het wordt die dag feestelijk voorgesteld aan het Fontainasplein; Vlaams minister-president en minister van Landbouw Kris Peeters (CD&V) krijgt er rond 14.45 uur het eerste exemplaar overhandigd