Franchisewinkels: win-win of einde sociaal pact?

De commerciële sector in Brussel verandert snel en raakt steeds meer gefragmenteerd. Waar de kleine zelfstandige vroeger zijn plaats had in het straatbeeld, maakt nu de kleine supermarkt haar opmars. Vaak zijn deze kleine marktjes franchisewinkels, die uitgebaat worden door een zelfstandige, maar verkopen onder het merk van een grote keten.

De trend om in steden over te schakelen op superettes, en zo de drukbezette stadsbewoner op zijn wenken te bedienen, is aan een opmars bezig. Zo bestaat de formule GB Express van supermarktketen Carrefour dit jaar tien jaar. Alhoewel deze winkels het merk van een grote keten dragen, zijn het geen onderdelen - filialen, zeg maar - van een grote onderneming. Vaak zijn het franchise­winkels.

Uitbesteding
Een franchisewinkel wordt uitgebaat door een franchisenemer, die een contract heeft afgesloten met een grotere onderneming, de franchisegever. Die onderneming stelt een merk ter beschikking, dat de franchisenemer mag uitbaten. De franchisenemer heeft hierbij evenwel de verplichting om alleen goederen en diensten af te nemen bij de leveranciers die de grote onderneming voorschrijft.
De consument merkt deze vorm van uitbesteding haast niet, maar economisch gezien is een franchisewinkel voordelig. De franchisenemer heeft immers niet de onzekerheid die een 'gewone' kleine ondernemer heeft, en het grote merk kan zijn producten makkelijk aan de man brengen in de steeds meer gefragmenteerde samenleving, zonder zwaar te investeren.
Tot zover de theorie. Maar hoe zit het met de praktijk in Brussel?

Cijfers
Officiële cijfers over het aantal franchisewinkels in het gewest zijn er vooralsnog niet. Vincent Henderick, adjunct-kabinetsdirecteur van Brussels minister van Economie Benoît Cerexhe (CDH), zegt: "Het is moeilijk om cijfers te vergaren over het aantal franchisewinkels, want je hebt verschillende soorten fran­chi­se­contracten. Bovendien is het een erg gedifferentieerde sector, en kun je franchisewinkels onmogelijk onder één noemer brengen."

Bij Carrefour Belgium, het merk achter franchisewinkels als GB Express en sommige Carrefour-supermarkten, klinkt het als volgt: "We hebben plannen om het komende jaar nog eens een veertigtal nieuwe franchisewinkels te openen in verschillende Belgische steden. Het gaat dan vooral om GB Express."

Nationaal is het aantal franchisewinkels bij Carrefour de afgelopen twee jaar met ruim twaalf procent gestegen. Bij commerciële evenknie Delhaize, goed voor franchisewinkels als Proxy Delhaize en Shop 'n Go Delhaize, zijn er tussen 2006 en 2008 54 nieuwe franchisewinkels bijgekomen. Een stijging met vijftien procent.

Noodzakelijk kwaad
De Unie van Zelfstandige Ondernemers, Unizo, ziet geen graten in de snelle toename van het aantal winkels in franchise. "In Brussel zijn deze winkels een noodzakelijk kwaad, maar wij vinden elke commerciële samenwerking positief als alles juridisch in orde is," zegt Luc Ardies van Unizo.
"Het concept franchisewinkel past binnen een evolutie die al een tijdje aan de gang is in de commerciële wereld. Ofwel ga je als zelfstandig ondernemer een hecht samenwerkingsverband met een merk aan, wat een win-winsituatie is voor beiden, ofwel ga je je als zelfstandige specialiseren in een niche en blijf je onafhankelijk. Maar de ruimte daartussen verdwijnt hoedanook. Dankzij franchise kan een groot merk aan schaalvergroting doen en kan het die tussenruimte alsnog opvullen. Bovendien blijft de zelfstandige zelfstandig. De voorwaarde is wel dat die zelfstandige franchisenemer zelf de nodige winst kan maken, en niet alleen werkt voor de winst van de franchisegever," aldus Ardies.

Kleine zelfstandige
Is dat dan niet nefast voor kleine zelfstandigen die met een zaak willen beginnen en geen franchisecontract willen aangaan? Henderick: "Franchisewinkels zijn een
interessant alternatief, en ik denk dat onafhankelijke winkelexploitanten en franchisenemers elkaar eerder aanvullen dan beconcurreren."

Ook Luc Ardies van Unizo denkt er zo over. "De concurrentie is in België ongemeen hard, en daartegen hebben zelfstandigen zich altijd al op verschillende manieren moeten wapenen. Vandaag is het in de sector zo dat je wel mee moet met de globalisering, of dat je je naar de andere kant, de speciaalzaak, moet richten. Dat laatste is moeilijker. Bovendien zijn er verschillende vormen en voorwaarden van en voor franchising, en handelt een franchisenemer nog altijd voor eigen risico. De franchisenemer is dan wel gebonden aan een merk, maar niet met handen en voeten. Ook staat er in een franchisecontract verplicht wat de voorwaarden zijn. De vrijheid is niet onbeperkt. Zolang de franchisenemer een stevige vinger in de pap heeft, stellen wij ons neutraal op."

Wetgeving
De evolutie is niet te stoppen. Het fenomeen franchisewinkel, en meer bepaald de kleine supermarkt, is het gevolg van een vernieuwde levensstijl van de consument in een globalistische wereld. Makkelijk toegankelijk voor de drukbezette stadsmens, op weg naar huis of naar het werk, en vaak laat en op zon- en feestdagen open. Net iets te frequent voor de werknemersorganisaties, om nog maar te zwijgen over de volgens hen povere arbeidsvoorwaarden in zo'n winkel.
"Franchisewinkels moeten zich nog altijd aan de heersende arbeidswetgeving houden, en niemand kan zomaar zondigen tegen de arbeidswetgeving," zegt Vincent Henderick van het kabinet-Cerexhe.

Nieuw pact
Een heel andere stem is te horen bij de vakbonden. Die vrezen dat in franchisewinkels de werknemer uiterst zwak staat.

"Via franchisewinkels brengen grote merken hun producten aan de man via zogenaamd zelfstandigen. De wet voorziet vele mogelijkheden om te beknibbelen op de arbeidsvoorwaarden in de zelfstandige kleinhandel. In franchisewinkels is er geen ondernemingsraad, geen preventiecomité en geen syndicale afvaardiging, want het aantal werknemers is altijd kleiner dan vijftig. Hoe meer franchising voorkomt, hoe meer de arbeidsvoorwaarden onder druk staan," zegt Chris Van Droogen­broeck van de christelijke vakbond ACV. "Wij pleiten dan ook voor een nieuw pact en de oprichting van één paritair comité voor alle distributiezaken. Vandaag sta je als werknemer in deze sector haast nergens."

Nieuw syndicalisme
Bij de socialistische vakbond ABVV bestaan er plannen voor een nieuwe, gerichtere vorm van syndicalisme, speciaal aangepast aan de nieuwe economische realiteit van de franchisewinkels.
"We pleiten voor een nieuwe dimensie van het syndicalisme; het sitesyndicalisme," zegt de Brusselse ABVV-voorzitter Philippe Van Muylder. "Daarbij willen we een aanwezigheidspolitiek voeren, specifiek voor een stad als Brussel, per wijk, per site zeg maar. De vakbond verenigt aldus verschillende werknemers van verschillende franchisewinkels per geografische Brusselse regio. Dit is een geheel nieuwe, 21ste-eeuwse vorm van syndicalisme. En die is broodnodig, want voor ons bestaat het sociaal pact niet meer."