Atelierbezoek: Franky Verdickt

Marco Polo verbeeldde het rijk van Kublai Khan in onzichtbare steden, Franky Verdickt vult zijn mental map met totems, herwonnen paradijzen en een Zuidstraatdorp. Wij trokken met de Molenbeekse fotograaf op excursie naar het wonderlijke gebied waar utopie en werkelijkheid elkaar raken: “Er is niets toevallig aan mijn beelden.”

“Steden, net als dromen, zijn opgebouwd uit verlangens en angsten, ook al is de draad van hun verhaal geheim, zijn hun regels absurd, de perspectieven bedrieglijk, en verbergt iedere zaak een andere zaak.” Het is geen toeval dat op een van de schappen van het rijk gevulde boekenrek van fotograaf Franky Verdickt (1971) – met werk van Susan Sontag, Plato, Roland Barthes, Jean Baudrillard, Walter Benjamin, Dirk Braeckman, Georges Perec en Dirk Lauwaert – een stukgelezen exemplaar van Italo Calvino’s De onzichtbare steden ligt. De Italiaanse meester die ons leerde hoe licht zwaarte kan zijn, herschreef in dat prikkelende, poëtische kleinood de verhouding tussen Marco Polo en Kublai Khan. De reisverhalen die de Venetiaanse ontdekkingsreiziger oprakelt voor de legendarische Mongoolse heerser en keizer van China blijken net zo verslavend als verbeeld, de steden die er de hoofdrol in opeisen net zo frivool belicht als onzichtbaar en onwerkelijk.

Het is op dat vruchtbare snijvlak van utopie en werkelijkheid, waar Italo Calvino in een caleidoscoop aan precieuze herinneringen die ene stad, Venetië, doet opdoemen, dat ook het Nan Jie Cun van Franky Verdickt, net terug van zijn twaalfde China-trip, zich bevindt. Nan Jie Cun – letterlijk vertaald: Zuidstraatdorp – transformeert voor de lens van de Molenbekenaar tot The South Street Village, zijn nieuwe tentoonstellings- en boekproject dat vanaf 20 maart te zien is bij //gaggarin//. “Je hebt nog wel grote steden in China die wat van hun historisch patrimonium hebben overgehouden en dat ze toeristisch uitbaten, Disneyland-achtige plaatsen eigenlijk. Maar voor de rest bestaat stedelijk China vooral uit high-rise buildings, flatgebouwen, die lelijk, goedkoop en snel neer te zetten zijn, door veel volk dat dat voor een appel en een ei wil doen. Maar de laatste jaren ben ik veel op dezelfde plaats geweest, het dorpje Nan Jie Cun in de centraal gelegen provincie Henan, het enige nog overblijvende maoïstische dorp in China, ontstaan in de jaren 1960 tijdens de Culturele Revolutie, dat nog volledig georganiseerd is naar de geest van de grote voorzitter. Met een standbeeld van Mao – omringd door Stalin, Marx, Engels en Lenin –, Chinese propaganda door de luidsprekers en op banners... Vandaag een heel a-Chinese plek eigenlijk: vanuit het razend drukke moderne China kom je daar ’s avonds toe en het is er leeg. Er rijdt geen auto meer, niemand valt je lastig, het is er aangenaam rustig, je hebt geen schreeuwerige reclame. Eigenlijk is het niet meer van deze tijd, als een soort communistisch Bokrijk. Met dan onwerkelijke, troosteloze woonblokken die als een concrete forest het vlakke land doorsnijden, en een industrie die naar de rest van China exporteert: een bierfabriek, een producent van instantnoedels... Zo populair dat het dorp intussen een eigen logo heeft, een trademark, dat in de rest van het land als een soort kwaliteitslabel geldt. Kun je het je voorstellen: een communistisch merk?” (Lacht)

Dat universum waar de ideologische utopie de confrontatie aangaat met de werkelijkheid van commerciële logica en kleine menselijke bewegingen bewoont Franky Verdickt met een aanstekelijke gulzigheid. “De vraag die vaak wordt gesteld is waar dat communisme dan precies zit. Iedereen consumeert hier full speed en loopt met de laatste iPhone en nieuwe kleren rond, en rijdt met een Mercedes. Waar zit dan dat communisme? Dat wou ik onderzoeken. Van dit dorpje heb ik mijn eigen China gemaakt.” En dat mag letterlijk worden begrepen: “Communisme is propaganda en huldigt de idee dat alles controleerbaar is en de maatschappij maakbaar. Dan doe ik dat ook. (Lacht) Ik ben vier keer in Nan Jie Cun geweest om te onderzoeken wat ik er zou gaan doen, om het project af te bakenen, en zo krijg je al snel een sociaal netwerk. Dat heb ik nodig, want ik spreek de taal niet goed genoeg. Ik stel een scenario op, schakel mensen in om op zoek te gaan naar figuranten en kostuums, huur een studio en zoek naar plaatsen. En dan begin ik met de nachtopnames, die dat theatrale, dat onwerkelijke in de foto’s naar boven doen komen. Dan krijg je die nieuwe wereld, die volledig in scène is gezet, letterlijk. In dat geënsceneerde universum controleer ik alles, er is niets toevallig aan het beeld.”

Als een soort archetypes: de esthetische, kleurrijke foto’s van Franky Verdickt lijken gespeend van het moment, tonen dé fabriek, dé publieke plaats, hét hotel, hét koppeltje in het park. “Ik maak een dissectie van de samenleving. Eigenlijk ontleed ik de maatschappij door een soort algemeen geldende portretten te maken: dat ene hotel staat voor alle andere. Min of meer zoals August Sander dat deed in Duitsland. Bij hem zie je dé bakker, dé intellectueel.... En eigenlijk zit ik ook niet zo ver van de werkelijkheid af: China is vrij uniform. In die massa is het idee van individualiteit soms ver te zoeken. Het is een interessante vraag voor ons allemaal: we denken graag dat we individuen zijn, uniek, maar op een paar uitzonderingen na, doen we toch allemaal ongeveer hetzelfde, niet?”
Het is een prikkelende, paradoxale benadering van de documentaire fotografie: ensceneren om te documenteren. “Ja, het is min of meer documentair, en ja, het is allemaal in scène gezet. Maar een fotograaf bepaalt altijd wat er in zijn beeld komt. We zijn ons amper bewust van die kracht van het beeld, we zien er ook zoveel. Maar de waarheid die we graag in foto’s leggen, hoe reëel is die? Hoe toevallig zijn de momenten die worden gefotografeerd? Hoe spontaan? Ik ga gewoon nog een beetje extremer: bij mij is alle spontaneïteit weg. In een doordacht scenario kies ik voor een beeld, een personage, zoals in de reclame of de mode: alles is gepland, geen enkel beeld is toevallig.”

Dat theatrale karakter zit ook bezonken in Franky Verdickts bekende Totem-reeks. “Totem ging over plekken die nog net niet af waren, woningen waar nog niemand in huisde, plaatsen die nog geen geschiedenis bezaten. Een heel boeiend moment.” De nachtopnames voor dat project in China, Egypte, Brazilië en Palestina, wisselde hij af met dagopnames waarin hij de mensen volgde die op de bouwwerven aan de slag waren. Regained paradise wordt zijn volgende boekproject: “In China heb je de migrant workers, die jaren op een werf wonen in barre omstandigheden. In Palestina zie je Palestijnen bouwen aan de settlements van de Joden. Als die settlements gestopt worden, dan verliezen die Palestijnen hun werk. Een heel pervers gegeven. De Palestijnen hebben trouwens ook de muur, hun eigen gevangenis, gebouwd. In Egypte, nog ten tijde van Moebarak, ben ik in de woestijn geweest, waar mensen een lap grond hadden gekregen om een dorp neer te zetten. Geloof me, het is geen cadeau om een woestijn leefbaar te maken. We beseffen eigenlijk amper wat je moet doen om een plaats bewoonbaar te maken. Al die mensen heb ik overdag gefotografeerd. Regained paradise wordt – in tegenstelling tot The South Street Village, waar ik mijn engagement op een andere manier heb vertolkt – zuiver documentair. Er zijn te veel dingen die niet kloppen. Die sociale kant noopt me ertoe om te verwijzen naar de werkelijkheid. Het is wat het is, en dat wil ik tonen.”

In zijn werkplek – sober: “met mijn scherm, mijn archieven en mijn harde schijf” – vlak bij de École de Cirque de Bruxelles, combineert de ingenieur elektromechanica, die op zijn 32e naar Sint-Lukas trok om de overstap naar de fotografie te maken – “Je moet kilometers op de teller hebben!” –, de vele talen van de fotografie: hij switcht probleemloos tussen werk voor media als Knack en De Morgen, commerciële opdrachten en zijn eigen reportages. “Fotografie is een taal die je kunt kneden. Als ze mij vragen een modeshoot te doen, dan doe ik dat. Dan pas ik gewoon het register aan waarin ik spreek. Dat neemt niet weg dat je mettertijd een eigen signatuur ontwikkelt. Je kijkt op een bepaalde manier naar de wereld, of je denkt er op een eigen manier over na. Je maakt andere keuzes dan iemand anders.” Grenzen beschouwt Franky Verdickt niet als een hindernis, integendeel: “Er is niets mis met het afbakenen van de dingen: grenzen geven structuur aan een onderzoek en staan je toe om je te gaan verdiepen. Er is ook zoveel in de wereld. Die grensafbakening is steeds belangrijker geworden voor mij, en trek ik door naar mijn persoonlijke werk.” Beperkingen versterken de creativiteit. “Mozart en Bach moet je ook perfect volgens de partituur spelen. Die stukken worden al honderden jaren opgevoerd en toch blijkt daar binnen de structuur voldoende vrijheid te zitten om er creatief mee om te gaan.”

(© //gaggarin//)

Dat spel binnen een begrensde structuur is ook wat Franky Verdickt in Brussel aanspreekt. “Ik woon nu al vijftien jaar in Brussel, altijd aan deze kant van het kanaal. De veelheid, de complexiteit en de diversiteit spreken me nog altijd aan. Natuurlijk raak ik geïrriteerd door de vuilheid, de veelheid aan auto’s enzovoort. Maar Brussel is ook een mooie stad, die, ook al heb ik haar al zoveel gezien, me nog altijd min of meer verloren kan laten lopen. Dan ga ik graag in een café zitten dat ik eigenlijk niet ken, waar iemand al paffend op een synthesizer speelt en de kerstversiering weken na datum nog ophangt. Dan vraag je je af in welke wereld je bent beland en geef je je ogen gewoon de kost. De max!”

GEMEENTE: Molenbeek
TENTOONSTELLING: The South Street Village: 20/3 > 24/4, vr/ve/Fr & za/sa/Sa 13 > 19.00 & na afspraak/sur rendez-vous/by appointment, //gaggarin//, Sainctelettesquare 4, Brussel, 0475-93.78.79, www.gaggarin.com
BOEK: The South Street Village, €35
INFO: www.frankyverdickt.be

Foto's © Heleen Rodiers