Brusselse uitdrukkingen in beeld gezet

Niets dat zo tot de verbeelding spreekt als Brusselse scheld- en spreekwoorden als ‘schieve architect’ en ‘hij ès in de schâa geboore en in de pispot gewasse’. Na een eerste expositie in 2008 had amateurschilder Jean-Louis Musch nog stof genoeg om die typische uitdrukkingen uit te beelden. De Cercle d’Histoire de Bruxelles stelt het werk tentoon.

Het gebruik van scheldwoorden, spreekwoorden en allerhande uitdrukkingen in het Vlaams-Brussels dialect kwijnt weg. Het aantal stedelingen dat ze nog gebruikt, begrijpt en (her)kent, sterft uit met de dag. Triestig, maar waar. Da des na echt voe a beste panch van af te kappe.

Gelukkig zijn er nog associaties als be.brusseleir (waaronder het Brussels Volkstejoêter), de Manne van de Platou, de Jetse Speegelmanne of een heemkundige kring als de Cercle d’Histoire de Bruxelles, in 1984 begonnen als Les Marolles. Zij bewaken, gebruiken en promoten het dialect in al zijn vormen. In dat kader moet de gezapige, weliswaar streekeigen, expositie Den deuvel on aa nek, gezien worden. Want de Brusselse langosje es abbondant genoeg om er kunstwerken van te maken.

De maker van de schilderingen is Jean-Louis Musch. Een betere leerschool dan uitdrukkingen visueel voorstellen bestaat er niet, moet de autodidact gedacht hebben. Denk maar aan de eerste taalklasjes voor migranten, waarin een kopje, een tas of een jat op het bord getekend staat: meteen duidelijk. In lang vervlogen tijden was Musch lesgever Franse literatuur aan de Academie voor Schone Kunsten van Brussel. Zijn bevlogen belangstelling voor het gezapige Brussels, dateert van nog vroeger.

Musch: “Als ik aan mijn kindertijd denk, zie ik mijn grootmoeder. En al het volk dat aan haar deur passeerde: vrienden en kennissen die tussen de Hallepoort, Sint-Gillis en Vorst woonden. De ‘klaain menskes’ van toen spraken maar een beetje Frans en helemaal geen beschaafd Nederlands (nu Algemeen Nederlands, JMB). Soit, het waren echte Brusseleirs.”

Veel van die dialectuitdrukkingen en scheldwoorden komen Musch nog vaak voor de geest als hij situaties herkent. Musch: “Iets als ‘rotten architect’ of ‘schieven architect’, dat zijn oorsprong vond bij architect Poelaert van het Justitiepaleis, is weer meer dan ooit van toepassing. Ik hoor het scheldwoord opnieuw gebruiken. Zeker nu het gebouw met stellingen en haken aan elkaar hangt.”

Op aanraden van de voorzitter van de Cercle d’Histoire de Bruxelles Marc Van Osta, zoon van Jean d’Osta, alias Jef Kazak (1909-1993), zette Musch veertig scheld- en spreekwoorden in beeld. Meteen een vervolg op de succesrijke gelijknamige tentoonstelling Den Deuvel on aa nek naar aanleiding van een kwarteeuw heemkundige kring in 2008.

Licht naïef van stijl, ietwat surrealistisch, en typisch Brussels alleszins. Het is een leuke taaloefening om eerst de prent te bekijken en te bedenken wat de achterliggende uitdrukking is, dan meteen het bijschrift te lezen. Wie een illustratie ziet van Jef, de flèche es af, mag erbij weten dat de sleepbeugel van de oude trams al eens afsprong.

Wat zoveel wil zeggen dat er geen energie meer is om iets te doen. Of dat afblaave of traave op verplichte kuisheid voor het huwelijk slaat. Al kon afstappe in Schoerbeek (coïtus interruptus, JMB) natuurlijk wel.

L’affaire Courtois
Musch schildert ook lokale bijnamen: kuulkappers van Sint-Gillis, ezels van Schaarbeek en speegelmanne van Jette.

Scheldwoorden zijn voer voor andere taferelen: nen uup zatte kutten, een zatte processe, kust maain... Musch: “Ik zie die zatlappen nog in groep uit café strompelen als ze hun loon hadden ontvangen. Maar de strafste uitdrukkingen heb ik van een glazenmaker geleerd. Hij woonde al van voor 1900 in de Marollen en kwam geregeld langs.

Hij heeft de legendarische, kleurrijke figuur Pitje Snot nog gekend. Pitje Snot was een dief die de corrupte commissaris Alexandre Courtois had aangegeven als gouddief van de hertog van Vlaanderen. Terwijl Courtois eigenlijk de weduwe van baron Herry had vermoord.

Courtois kreeg levenslang en Pitje Snot werd de held van de Marollen. Op een dag vertelde de glazenmaker dat zijn hond de nieuwe balatum (asfaltkartonnen vloerbedekking, JMB) had opgegeten. Tegen mijn grootmoeder zei hij: ‘Madame, as em da nog iene kier doet, dan kraaigt em ne sleep (een slag, JMB) dat em al schaaitende voesj gaat.’” U ziet al welke sfeer de tentoonstelling brengen zal, want Musch moe ni gezopen hemme oem comik te doen.

Den Deuvel on aa nek
Galerie A la clé d’argent, Blaesstraat 150, Brussel
14/10 tot 20/10, 10 tot 18u gratis toegang
www.cehibrux.be