Iconotextures: monumentaal werk van Thierry de Cordier

Twaalf monumentale werken, Iconotextures zoals Thierry de Cordier ze noemt, hangen in de meditatieve Zaal Bernheim van het Old Masters Museum. Ze bieden u troost, rust, stilte, zelfreflectie, confrontatie met het goddelijke of het niets. Als een Via Dolorosa versterken de nieuwsoortige staties de beleving die de museumzaal zich toe-eigent: een alternatief zijn voor de kerk.

Met creaties in situ gaf Nobelprijswinnaar voor literatuur Gao Xingjian in 2015-2016 een meditatieve bestemming aan de marmerwitte Zaal Bernheim, van de Old Masters-afdeling van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten (KMSKB). Die sfeer wordt bestendigd met de expositie Iconotextures. Een reeks volgeschreven papiervellen van anderhalve meter breed bij drie meter hoog, gemaakt door Thierry de Cordier in een tijdspanne van vijf jaar (2011-2016).

Slechts twee werken uit de reeks, toen Canciones genoemd, waren al te zien in het SMAK in Gent. Nu leent de galerie Xavier Hufkens alle twaalf giganten uit aan de KMSKB, wiens directeur Michel Draguet grote fan is van de Cordiers oeuvre.

Smaragdgroen Visioen
Het museum kon al één schildering kopen van de levende artiest, Smaragdgroen Visioen (2009), te zien in de grote inkomhal. In de typisch inktdonkere kleuren van de Cordier valt in dit doek de ingang van een vagina te herkennen, die uw aandacht zoekend naar de diepte zuigt. Verder hangt nu tijdelijk een Wilde zee, eveneens gitzwart, in de nieuwe expo Moderniteit à la belge.

Het is dus lovenswaardig dat een monumentale reeks als Iconotextures het belang van actuele kunst in de openbare ruimte kan sterken. Temeer daar het werk, onvrijwillig of niet, past in de trieste geloofsveroordelingen, de beschuldigingen en het misbruik van de naam God of Allah in deze tijd.

Zelfreflectie
Laat ons wel stellen dat de Cordiers werk gezien moet worden als een metafysisch, volledig in zichzelf gekeerd kunstwerk – en dus geen maatschappijkritisch product is. Het uitgangspunt van de artiest voor deze reeks was zelfreflectie. Het werk nodigt hier ook sterk toe uit, als een ‘icoon’ (eerste deel van de titel).

De Cordier komt en gaat in de kunstenaarswereld en houdt zich regelmatig op afstand (zeker in de jaren 1990-2000). Maar sinds zijn opmerkelijke aanwezigheid op de Biënnale van Venetië in 2013 blijkt zijn internationale herkenning incontournable.

(tekst gaat verder na de foto)

Woordlijnen
Als je de zaal Bernheim binnenstapt, zonder veel volk, bijt de mystieke sfeer meteen in je nek. De twaalf muurhoge schrijfvellen, volgestouwd met woordlijnen, komen als dragers van een kruisweg op je af. Niet bij de deur, maar rechts achteraan begint de reeks. Het eerste werk is constructief evenwichtig. In mooi handschrift wordt elke letter met eenzelfde spatie naast elkaar geplaatst. Samen vormen ze woorden, zinsdelen en uitdrukkingen die de Cordier opviste in theologische geschriften.

Het overal herhalend onderwerp is God en de definitie of non-definitie van God. De stapel aan onbekende en bekende uitdrukkingen smeert de Cordier uit in ellenlange schrijfsels. En verder in het werk, komen daar ook totaal uit de lucht gegrepen Shakespeariaanse en andere, soms absurd lijkende zinnen bij. Daarin vervangt hij het zelfstandig naamwoord door het woord God. Zoals ‘Dieu, c’est une soupe’. Of het ons aan ‘Ceci n’est pas une pipe’ doet denken, is hier niet aan de orde.

Gekrabbel
Na een kruisgang van enkele panelen wordt al duidelijk dat de kalligrafisch bewonderenswaardige schriftuur die de artiest hanteert voor dit verhaal van godsbestaan, godslastering en ontkenning afzwakt tot een gekrabbel. Vandaar het woord ‘textuur’ (tweede deel van de expotitel). We zien zinnen die elkaar overlappen. Zinnen die afbrokkelen. Kleuren die vervangen worden door vlekken, wolken of golven van letters. Het wordt naar het laatste paneel toe heel beangstigend, verwarrend.

Het sluit aan bij de zoektocht die de kunstenaar al een leven lang doorworstelt over God versus het nihilisme. Het benoemen van de absurdheid in het zoeken en het schriftelijk verdedigen van wat en wie God is, wordt hiermee geportretteerd. Het is dan ook de bedoeling dat je je tijd neemt. Om teksten te lezen. Stil te staan bij de gedachtegang. En anderzijds ook de figuratieve expressievorm analyseert. De Cordier gebruikt dan eens koningsblauwe inkt, dan weer zwarte of indigo.

Taal en religie
Dat woorden ons tot ‘geloof’ en ‘ongeloof’ dicteren, is een ander aspect dat schuilt in dit kunstverhaal. Weet bijvoorbeeld dat de Arabische taal bol staat van uitdrukkingen uit de Koran. Bijgevolg is de moedertaal van een moslim niet los te koppelen van zijn geloof. Vergelijk het met een Europeaan met christelijke roots die een hele dag zou spreken in parabels en gezegden uit de bijbel. Zo van: “Als jij denkt dat ik over de zee kan lopen, en zomaar brood kan vermenigvuldigen…”

Bijgevolg wordt het begrijpelijk dat de onlosmakelijke band tussen taal en religie - zeker in de islam - niet zomaar te bekritiseren valt. Er vallen nu eenmaal geen woordenlijsten aan godsdienstige uitdrukkingen en woorden te schrappen uit de spreektaal van wie thuis Arabisch spreekt, gelovig of niet. Ook dat verhaal valt te herkennen in het statement van definieerbaarheid of niet-definieerbaarheid van God, zoals de Cordier dit ophangt.

Zijn zoektocht is nu eenmaal getekend door een jongerenverleden waarin hij de catechismus uit zijn hoofd moest leren. En door de tweespalt in ‘moedertalen’: van een Franstalige moeder en Nederlandstalige vader uit de taalgrens bij Oudenaarde.

Mystici
Verder treedt de Cordier in de lijn van de mystici, die aantrekken en afstoten, naargelang van de kwetsbare tegenpartij. De lezer van dit oeuvre, dat met het monnikengeduld voor een incunabel lijkt geproduceerd, wordt sterk geconfronteerd met zichzelf. Heeft hij tijd om alles te lezen? Om na te denken bij de theologische en andere boodschappen over God en het niets?

In een tijd waarin het internet via de gsm uur na uur, om niet van minuten te spreken, dicteert waaraan de mens moet denken, is het zeer onwaarschijnlijk dat hij zelf nog capabel is om in alle rust en tijd door te denken over… Ook daar nodigt deze zaal mee toe uit. Tussen de Cordiers werk vinden dan ook yogalessen plaats.

Voor het museum is deze stilteruimte het broodnodige alternatief voor de kerk, waar met schroom nog binnen wordt gestapt, al is er nood aan. Kunst in een openbare ruimte kan ruimte scheppen voor spirituele rust en meditatie. Brood geven aan de hongerige, zoekende.

Wat is God?
“Kinderen staan vaak losser van alle vooroordelen, ook over religie. Het werk van Thierry de Cordier bevat duizenden definities die God bevestigen en ontkennen,” zegt Isabelle Vanhoonacker, directrice van de Publieksdiensten van de KMSKB.

“Een bezoek aan deze expo leent zich bijgevolg perfect tot de vraagstelling: wat is God? Wat is geloof? Wat is de wereld? En wat voel je als je geen geloof hebt? Veel mensen vullen hun leven in met een god en geloof. De Cordier laat zien dat als je dat weghaalt, er een leegte overblijft of een verwarring. Waarmee valt die leegte dan te vullen? Is dat met rede? Is dat met kunst of muziek?”

Ook voor kinderen
“Die vraagstelling is meer dan ooit actueel voor kinderen. De confrontatie hiermee kan uitdraaien op een multicultureel gesprek. Over welke betekenis God vandaag heeft en voor wie. Ook voor familie van schoolvrienden. En voor jezelf. Kinderen zien ook overal het figuratieve in. Vertrekkend van de textuur van de Cordiers werk kan het dan richting Chinese, Japanse of Arabische kalligrafie gaan. Er valt voor kinderen dus heel universeel te werken met deze expo."

"Verder kan aan een kind worden uitgelegd dat de schriftuur in dit oeuvre een uitdrukking is van een gemoed – dan eens gecontroleerd, dan eens verstoord. Kunst wekt altijd een stuk emotie op bij jezelf. Dat is belangrijk als spiegel van je eigen gevoelens. Kinderen kunnen dan stilstaan bij hun reacties. Schrikt een kunstwerk hen af of trekt het hun nieuwsgierigheid? Worden ze er rustig van of onrustig of boos?"

"Voor tieners is de expo dubbel zo interessant omdat zij in de levensfase zitten waarin ze nadenken over existentiële vragen. Iconotextures zet aan tot heel wat debat over de kwetsbaarheid van de mens.”

> Iconotextures. Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, tot 22/1/2017 (open van dinsdag tot vrijdag, 10:00-17:00, en op zaterdag en zondag, 11:00-18:00). Vrije toegang met een ticket OldMasters Museum, een combiticket of een ticket van de expo ‘Moderniteit à la belge’.

> Yoga-lessen in de tentoonstelling op 25/11, 2/12 en 9/12, van 12:15 tot 13:15 uur, 8 & 6 euro, reservatie online.