Michelangelo Antonioni, schilder van het beeld

Wie de Antonioni-tentoonstelling bezoekt in Bozar, komt naar buiten met de onweerstaanbare drang om al zijn films te herbekijken. Dat kan deze zomer trouwens in Cinematek, die een retrospectieve aan hem wijdt. De expo toont op een boeiende manier welke zorg Michelangelo Antonioni besteedde aan elk beeld. Dat hij zelf ook schilderde hoeft dus niet te verbazen.

Michelangelo Antonioni behoort samen met onder meer Fellini, Visconti en Rossellini tot de grote naoorlogse Italiaanse cineasten. Kenmerkend voor zijn fictiefilms is de afwezigheid van een eenduidige verhaallijn of plot. De moeilijkheid of zelfs onmogelijkheid van menselijke communicatie en de verhouding tussen de seksen vormen centrale thema's in zijn veelal existentiële drama's. Antonioni onderscheidde zich door zijn baanbrekende, bijna abstracte kadreringen en zijn soms uitzonderlijk lange shots.

Dat de expo eerder in het Italiaanse Ferrara te zien was is geen toeval: in deze Renaissancestad in de regio Emilia-Romagna werd Antonioni in 1912 geboren. De expo in het Palazzo dei Diamanti in Ferrara werd gekruid met twaalf kunstwerken van kunstenaars die Antonioni hebben beïnvloed, onder meer van abstract expressionisten als Mark Rothko en Jackson Pollock, en ook van Alberto Burri, een van de voortrekkers van de informele kunst in Italië. Die kunstwerken boden een meerwaarde omdat ze duidelijk maken dat de verschillende kunstdisciplines geen eiland op zich vormen, zeker bij Antonioni. Erg jammer dat de werken in Bozar niet te zien zijn.

Balanceren op de grens tussen film en kunst
Maar laat dat geen reden zijn om de tentoonstelling links te laten liggen. Met zo'n 220 persoonlijke documenten schetst de expo 'Michelangelo Antonioni. Il maestro del cinema moderno' het intieme portret van de regisseur. Niet alleen met filmfragmenten, maar ook met setfoto's, persartikels, originele scenario's en eigen schilderijen.
Antonioni zelf balanceert voortdurend op de grens van film en kunst. Dat merkt men enerzijds aan de grote zorg waarmee hij elk beeld benadert, zowel in de opbouw als in de kleurschakeringen. Het gedempte kleurgebruik heeft hij bij voorbeeld gemeen met de Italiaanse schilder en vriend Giorgio Morandi, de meester van de stillevens, waarvan er in Bozar gelijktijdig een overzichtstentoonstelling te zien is. Op de expo ziet men een fragment uit La Notte, waarin een schilderij van Morandi te zien.

Anderzijds nam Antonioni zelf ook het penseel ter hand. Met als resultaat de zogenaamde Montagne Incantate (betoverde bergen) : aquarel- en penseeltekeningen die Antonio sterk vergroot door ze met een cameralens op te blazen, een blow-up-techniek als het ware. En het resultaat is inderdaad betoverend, zoals blijkt uit de aanwezige werkjes: abstracte kleinoden, waarin Antonioni de link tussen kunst en film letterlijk in de verf zet.

Zijn carrière als regisseur was hij als documentairemaker begonnen, meer bepaald met Gente del Po (1948), waarin hij inzoomt op het ruwe leven van de vissers en landbouwers in de Po-vlakte. In een veel latere documentaire, Chung Kuo (1972) registreert hij op scherpzinnige wijze het leven in de straten van Peking en Shanghai ten tijde van grote leider Mao.

Existentialistische trilogie
Toch zijn het vooral zijn langspeelfilms die tot het collectieve filmgeheugen behoren. Op de expo zijn uitvoerige fragmenten te bekijken van al zijn films met de nodige duiding. Zo ook bij zijn existentialistische trilogie over de mens op zoek naar zichzelf : l'Avventura (1960), La Notte (1961) en l'Eclisse (1962).

In de zaal met als titel 'De uitvinding van een moderne muze' zijn er heel wat setfoto's met zijn vrouwelijke personages, vertolkt door actrices van een uitzonderlijke schoonheid zoals Lucia Bosé en Monica Vitti. Zij verleenden Antonioni de status van vrouwencineast. Monica Vitti was ook ook privé jarenlang zijn partner. Ze schittert niet alleen in de trologie, maar ook in Deserto Rosso, een film gekenmerkt door scherpe kleurcontrasten waarvoor Antonioni heel wat objecten liet beschilderen. Op de expo is een filmpje te zien met de screentests van Monica Vitti voor l'Avventura, die haar best doet om er op zo geloofwaardige manier neurotisch uit te zien.

Met Blow-Up (1966), gedraaid in het Londen van de swinging sixties, verliet Antonioni zijn vertrouwde Italië. Het heuse tennisveld met felgroene grasmat maakte de reis niet mee van Ferrara naar Brussel, maar er zijn wel setfoto's met onder meer de - schaarsgeklede - jonge actrice Jane Birkin.

Jongerencultuur
Zabriskie Point (1970) zit vol verwijzingen naar de toen heersende jongerencultuur. De slotscène uit deze film, een krachtige explosie in slow motion van een huis in de woestijn van Death Valley in de Amerikaanse staat Nevada, ervaart de kijker als een psychadelische trip. Ook de muziek van Pink Floyd droeg daartoe bij. De hoes van hun lpThe Piper at the Gates of Dawn, is trouwens maar één van de vele platenhoezen op de expo die ook voor een muzikaal referentiekader zorgen. Ook de setfoto's van Magnumfotograaf Bruce Davidson zijn indrukwekkend.

Tot de - achteraf gezien - grappigste brieven op de expo is die waarin de Franse acteur Alain Delon (in 1961) aankondigt niet in te gaan op de vraag van Antonioni om een rol te spelen in l'Eclisse omdat hij op dat moment de hoofdrol zou vertolken in Lawrence of Arabia van David Lean. Intussen weten we dat Delon nooit naar de woestijn trok maar wel voor l'Eclisse koos.

In 1995 kreeg Antonioni een Oscar voor zijn gehele oeuvre. Dat beeldje prijkt ook op de expo, samen met de Gouden Palm voor Blow-Up.

‘Michelangelo Antonioni, Il maestro del cinema moderno’.