Roel Jacobs schrijft geschiedenis Ommegang

"Sinds 1930 heeft de adel zich veel toegeëigend terwijl de Ommegang wortelt in de geschiedenis van de Brusselse schuttersgilden, meer bepaald de kruisboogschutter," zegt Roel Jacobs, die voor Historia Bruxellae een boek schreef over de stoet.

Ieder jaar opnieuw trekt de Ommegang van de Zavel naar de Grote Markt. En ieder jaar opnieuw haalt de historische stoet de media. "De geschiedenis van de Ommegang leest als zeven eeuwen stedelijke geschiedenis," zegt Jacobs, die ook aan het evenement meewerkt. De Ommegang ging voor het eerst uit in 1356. Het verhaal wil dat Beatrijs Soetkens, een vrome vrouw uit Antwerpen, een beeldje - Onze-Lieve-Vrouw-op 't Stoksen - roofde om het naar Brussel te brengen. Hertog Jan III nam het samen met het stadsbestuur en de kruisboogschutters in ontvangst. Het werd naar de kapel van de kruisboogschutters, Onze-Lieve-Vrouw ter Zavel, gebracht. In de veertiende eeuw heette de stoet nog niet Ommegang maar 'processie van de kruisboogschutters'. Jacobs: "In de veertiende eeuw had het evenement al heel wat invloed. Een voorbeeld: in 1379 betaalde hertogin Johanna van Brabant de duivelskostuums voor de kinderen die meeliepen in de stoet."

In de vijftiende en de zestiende eeuw raakte de religieuze dimensie op de achtergrond. De Ommegang werd een mondaine stoet waarin alle gestelde lichamen mee defileerden. Het werd de stoet van de stedelijke elites. Jacobs: "Er was geen sprake meer van de Ommegang van Onze-Lieve-Vrouw maar van de Ommegang van Brussel. Het succes was zo groot dat ze de processie van Sint-Michiel en die van Sint-Jan de Doper in Molenbeek overschaduwde. De dag van de Ommegang werd de officiële feestdag van de stad en het begin van de jaarmarkt."

In de zestiende eeuw werd het karakter van de Ommegang steeds meer politiek. Karel V maakte van Brussel zijn belangrijkste verblijfsplaats. Halverwege de eeuw was Karel oud en moe. In 1549 stelde hij zijn zoon als troonopvolger voor. Karel V woonde de Ommegang bij met zijn zoon en zijn twee zussen. Zij namen plaats boven het toegangsportaal van het stadhuis.

Jacobs: "In 1615 werd de Ommegang helemaal herwerkt. Hij werd zelfs uitgesteld opdat de Jezuiëten en hun leerlingen de tijd zouden hebben om de scenografie helemaal te herwerken. De Jezuïeten zongen de lof van aartshertogin Isabella. Isabella nam deel aan een schietwedstrijd van de schuttersgilde en schoot de hoofdvogel af. De Ommegang werd een ode aan de macht van de vorst." Het ancien régime overleefde de Ommegang niet. In de negentiende eeuw schreven historische stoeten zich in de verheerlijking van de Belgische natie in en bereidden ze de 'nieuwe' Ommegang van 1930 voor.

Een wijze pastoor
Sinds François Desmet kapelaan werd van de Zavelkerk droomde hij van een Ommegang waarin alle filosofische overtuigingen zich konden herkennen. Toen in 1926 de Grote Koninklijke Gilde van Sint-Joris zich voorbereidde op haar 550ste verjaardag in 1931, zat er een reconstructie aan te komen. Om subsidies binnen te rijven, werd de reconstructie een jaar vervroegd: in 1930 bestond België 100 jaar. Albert Marinus - het Centre Marinus dat de tentoonstelling organiseert, is naar hem genoemd - van de dienst voor historisch en folkloristisch onderzoek van de provincie Brabant krijgt het heft in handen. Hij beslist om voor de reconstructie van 1549 te kiezen. De kruisboogschutters die terug wilden naar de verre oorsprong van de stoet moesten het onderspit delven. Ze voelden zich verraden.
Voor de petite histoire: omgerekend naar vandaag kostte de Ommegang twee miljoen euro.

Er stapten 2.500 figuranten mee in de stoet. Jacobs: "Om zijn spektakel luister bij te zetten, verzocht Marinus de afstammelingen van de hovelingen van Karel V om de plaats van hun voorouders in te nemen. Vandaag laat het keizerlijk hof zich bewonderen vanop de tribune en probeert het indruk te maken op toeristen en Brusselaars. Vroeger was het net andersom en kwamen de gestelde lichamen van de stad pronken voor de keizer en zijn zoon." Marinus voorzag de Ommegang om de vijf jaar, sinds 1958 gaat de stoet ieder jaar uit op de eerste donderdag van juli en de dinsdag ervoor. Dat er een dag tussen is, heeft niets dan praktische redenen: na regenweer moeten de kleren kunnen drogen.
Danny Vileyn


De Ommegang, Processie, Stoet of Spektakel van Roel Jacobs is verschenen in de reeks Historia Bruxellae van het Museum van de stad Brussel, het telt 63 blz. en kost 9,5 euro.
Het is te koop in het Museum van de stad Brussel (Broodhuis, Grote Markt) en in het Paleis op de Coudenberg waar een tentoonstelling over de Ommegang loopt.

De Ommegang heeft in 2013 plaats op 2 en 4 juli.