Gezien: Kortfilms op 50 jaar Insas

De films op het Brusselse kortfilmfestival mogen dan kort zijn, alle competities meegeteld zijn het er wel véél. Kiezen uit het programma is moeilijk, en daarom kozen we voor de meest Brusselse optie.

In het goed verborgen Mercelistheater (er staat daar nog een knaap in kostuum en kravat voor de deur om de kaartjes te scheuren) werd een programma voorgesteld waarin het Insas, het Institut National Supérieur des Arts du Spectacle et des Techniques de Diffusion, een overzicht gaf van de diversiteit van zijn afstudeerprojecten. Het Insas bestaat dit jaar namelijk vijftig jaar.

Het programma bevatte (eigenlijk maar) vier films van rond de twintig minuten, en van verschillende ouderdom. De oudste was Maedeli la brèche, een destijds al bekroond werkje van de later met Toto le héros en Le huitième jour beroemd geworden regisseur Jaco Van Dormael, met muziek van zijn broer Pierre. De film dateert van 1980, maar is nog net in de kleuren van de jaren 1970 gedraaid. Een rosse stadsjongen wordt een tijdje in een landelijk dorpje gedropt en in korte broek de plaatselijke wildernis van een verlaten fabriekspand in gesleurd door een buurmeisje dat eigenlijk liever een buurjongen zou zijn. De initiatie tot het 'echte leven' is kort maar krachtig. De blik door de ogen van een naïef kind is typisch Van Dormael, in die zin dat hij zowel nostalgisch als getroebleerd is. De confrontatie met leven en dood, vriendschap en eenzaamheid, schoonheid en vernieling is tegelijk donker en kleurrijk, ruw en lieflijk gefilmd.

Dat is anders in Neuvaine ('noveen') van Olivier Smolders, waarmee we in het naargeestige zwart-wit van de jaren 1980 belanden, een zwart-wit dat meteen ook verwijst naar dat van de jaren 1950, want in deze film gaat een schrijver op retraite in het griezelige internaat uit zijn jeugd. Het gaat om een offscreen verteld kortverhaal, waarop gestileerde beelden zijn geschoven. Die geven de mislukte verwerking van een door katholieke discipline verwrongen jeugd en seksuele ontluiking eerst ingehouden weer, om met een visuele en auditieve uitbarsting te eindigen, als een varken op gruwelijke wijze wordt geslacht met kerkelijke gezangen op de achtergrond. Een beetje hol toch, en zeker gedateerd.

Ook Et dans mon cœur j'emporterai van Sung-A Yoon uit 2008 is een beetje arm aan dramatische inhoud, maar de sfeer en de spanning die de beeldende kunstenares opbouwt, zijn intenser en geloofwaardiger. Een jongeman die door de straten van Brussel doolt, wordt op sleeptouw genomen door een dronken Koreaanse zakenman die hem een karaokebar/bordeel in loodst. Temidden van de bezopen koppeltjes wordt hij opgemerkt door een meisje; de passieve jongen gaat slechts weifelend en zonder veel enthousiasme in op haar seksuele avances. Een bevreemdend miniatuurtje over lust en liefde.

Deze drie films vallen vooral op door het camerawerk en de fotografie. Inhoudelijk en wat de scenario's betreft laten ze heel wat te wensen over en zijn het duidelijke studentenwerkjes. Het enige meesterwerk dat in het programma zat, is Génération Raymond van Rémy Belvaux, André Bonzel en Benoît Poelvoorde, de kortfilm die later werd uitgebreid tot de langspeler met internationaal succes C'est arrivé près de chez vous, ofte Man bites dog. De film, een parodie op het genre van de tv-documentaire die aandacht heeft voor de bizarre kantjes van volkse mensen, volgt een onbezorgde moordenaar die zijn cynische praktijken met veel aplomb en laconieke humor voor het oog van de camera uit de doeken doet. De film was in 1990 een van de eerste die het binnenbrengen van reality in fictie exploiteerden en blijft na al die jaren nog altijd overeind. Opvallend is dat het afstudeerproject al meteen de kwaliteit en de hoofdingrediënten had van de uiteindelijke langspeelfilm.

Als we ons niet vergissen, zagen we in de scène waarin de moordenaar een taxichauffeur overmeestert, in een flits ook het vlak bij het Mercelistheater gelegen Fernand Cocqplein passeren. Très près de chez nous. Neemt niet weg dat het programma als visitekaartje en overzicht van vijftig jaar Insas misschien toch wat magertjes oogde, ook al wilde de selectie vooral de diversiteit en het historisch perspectief meegeven.