Nicola Mazzanti van Cinematek: 'Collectie bijna twee keer zo groot als die van Parijs'

Het Koninklijk Filmarchief bestaat 75 jaar en dat vieren ze tot in New York. In oktober plant het Museum of Modern Art (MoMA) er een hommage aan onze Cinematek. Een gesprek met Nicola Mazzanti, sinds een jaar conservator, met het oog op de volgende 75 jaar. "Wij zijn niet op het verleden gericht, we werken elke dag voor de toekomst."

M et Nicola Mazzanti kwam vorig jaar een internationaal expert in filmconservering aan het hoofd te staan van het Koninklijk Filmarchief. De 49-jarige Italiaan was een van de bezielers van het festival met de mooie naam Il cinema ritrovato, hij restaureerde honderden films, richtte een nieuw filmconservatiecentrum op aan de universiteit van Los Angeles en adviseert Europese commissarissen over digitalisering van het Europese filmerfgoed.

Uw voorganger Wouter Hessels gooide al na enkele weken de handdoek in de ring. "Belangrijke verantwoordelijkheden in deze functie zijn te groot voor mij," stelde hij vast. Voor u zijn ze niet te groot?
Nicola Mazzanti: "Het Koninklijk Filmarchief heeft een te belangrijke traditie om lichtzinnig over de aanstelling te gaan. Conservator zijn van zo'n nobel instituut, de derde nog maar in de geschiedenis, dat boezemt angst in. In mijn voordeel speelt dat ik al dertig jaar in het vak zit."

De precaire budgettaire situatie baarde Hessels zorgen. Hij vreesde voor een afbouwscenario. Hebt u al pijnlijke keuzes moeten maken?
Mazzanti: "Voor een instelling van nationaal belang is Cinematek ondergefinancierd. Wij beheren het filmpatrimonium van het land en beschikken over een van de belangrijkste collecties ter wereld. Dat beweert elk filmarchief, maar in ons geval klopt het. Wij zijn het belangrijkste of op één na belangrijkste filmarchief van Europa. Ons budget daarentegen is vergelijkbaar met dat van Luxemburg."
"Om op je vraag te antwoorden: ik heb een paar knopen moeten doorhakken. Gelukkig was het jaar financieel niet zo dramatisch als we vreesden. We roeien met de riemen die we hebben. Zoals we altijd gedaan hebben."
Kun je wel op dezelfde weg verdergaan, nu digitalisering de kaarten dooreenschudt?
Mazzanti: "We zitten in een overgangsperiode. In mijn ogen is de transformatie geen technische kwestie. Belangrijker is dat het oude zakenmodel, met producenten-verdeler-vertoners, al enkele jaren een crisis meemaakt zonder dat er een nieuw model is."
"Net nu zou je moeten investeren. Nu alle zalen gedigitaliseerd zijn, staan we voor de keuze: ofwel doen we niks, ofwel digitaliseren we de collectie zodat onze films nog elders vertoond kunnen worden. Er dient zich ook een mooie kans aan om het beeldpatrimonium te ontsluiten. Door te digitaliseren kunnen we duizenden uren aan documentaires en actualiteitsfilms ter beschikking stellen."
"Niet dat we stilstaan. Ons lab, dat sinds eind jaren 1970 analoge films restaureert, staat wereldwijd hoog aangeschreven. De structuur om te digitaliseren én om digitale films te bewaren is er."

Cinematek is een van de schaarse overblijvende federale cultuurinstellingen. Vindt u uw weg in het politieke kluwen?
Mazzanti: "Italië is ook geen gemakkelijk land. De Verenigde Staten waren een veel grotere cultuurschok. En vergeleken met de bureaucratie die ik in Madrid meemaakte, stelt het hier niets voor. Ik leer nu Nederlands, maar Belg kan ik niet worden. Als vreemdeling kan ik het culturele en politieke milieu nog niet kennen. Maar Cinematek is meer dan zijn conservator. Dit is een grote instelling dankzij het zestigtal mensen dat er werkt."

De geschiedenis van Cinematek is nauwelijks te boek gesteld.
Mazzanti: "Geen enkel filmarchief heeft al grote literatuur opgeleverd. Een boekje naar aanleiding van onze vijftigste verjaardag bevat de basisinformatie, en er zijn een paar eindwerken. Zie je die dozen daar staan? Ik heb ons archief opgediept. We moeten ons verhaal inderdaad te boek stellen. Ik heb even gedroomd om dat dit jaar te doen. Maar het is een werk van langere adem. Belangrijk is dat je het bredere plaatje bekijkt. Deze instelling is niet alleen van belang voor België. Je moet weten dat de filmarchieven zoals we die vandaag kennen, zwaar beïnvloed zijn door het Belgisch Filmarchief."

Het belang van de collectie wordt altijd met cijfers geduid: 65.000 titels. Maar kunt u voorbeelden geven van belangrijke titels? Kent u de collectie?
Mazzanti: "Ik begin ze te kennen. Ontdekkingen doe je altijd. Gisteren nog vonden we Beware, my lovely, een B-film met Ida Lupino. Blijkbaar hebben ze daar in Amerika geen deftige kopie meer van. Op slag is het een zeldzaam stuk. Tijdens het Festival van Gent vertoonden we La jetée van Chris Marker (sleutelfilm voor de sciencefiction, NR). Het gaat om een eerste montage die alleen wij in huis hebben. Voor Gabriel over the white house moest het MoMA bij ons aankloppen. Voor de restauratie van Citizen Kane was onze kopie cruciaal. We hebben negatieven van de stomme films van Ernst Lubitsch... Das Cabinet des Dr. Caligari in kleur... Onze collectie is bijna twee keer zo groot als die van Parijs."

Hoe ziet het filmarchief er binnen nog eens 75 jaar uit?
Mazzanti: "Geen idee. Ik hoop dat het niet zo erg verschilt van Cinematek vandaag. Ik hoop dat we in staat gebleken zullen zijn om de films van vandaag, morgen en alle volgende jaren te bewaren."
"Weet je, onze obsessie is films voor de toekomst bewaren. We zijn niet op het verleden gericht, we werken elke dag voor de toekomst. Daarnaast hoop ik dat de collectie tegen dan voor iedereen ruim toegankelijk is. We zijn al onze films over de Eerste Wereldoorlog aan het digitaliseren. Daar zouden we geen 75 jaar over mogen doen, al bestaat dat risico wel, met de huidige budgetten (lacht)."