In de gevangenis van Itter ontpopte Abdeslam zich als 'doorsnee gevangene'

Op het assisenproces over de aanslagen van 22 maart 2016 stonden woensdag de psychologen en psychiaters op de agenda die de expertises uitvoerden voor beschuldigden Sofien Ayari, Osama Krayem, Ibrahim en Smail Farisi. Ook moraliteitsgetuigen van beschuldigden Salah Abdeslam en Osama Krayem, waaronder de gevangenisdirectrice van Itter, kwamen langs.

18:47 uur, Directrice gevangenis Itter zou Abdeslam niet onder strengste regime geplaatst hebben

De directrice van de gevangenis van Itter zou beschuldigde Salah Abdeslam persoonlijk niet onder het strengste gevangenisregime hebben geplaatst. Dat zei de vrouw, Vinciane Alexandre, woensdag op het assisenproces over de aanslagen van 22 maart 2016. Ze zou geopteerd hebben voor een regime met extra toezicht in vergelijking met dat voor klassieke gedetineerden. Maar vanuit haar hiërarchie kreeg ze andere instructies.

Abdeslam kwam toe in de gevangenis van Itter midden juli vorig jaar, na zijn veroordeling in Frankrijk tot levenslang zonder de mogelijkheid ooit nog vrij te komen. Aanvankelijk was gepland dat hij twee maanden zou blijven, in afwachting van de start van het terreurproces over de aanslagen in Brussel en Zaventem in september. Maar de saga over de beschuldigdenbox maakte dat hij pas eind november overgebracht werd naar de gevangenis van Haren, vlak voor de start van het proces.

In die paar maanden stond Abdeslam onder het strengste regime. Hij mocht aan geen enkele gemeenschappelijke activiteit deelnemen, mocht niet samen met andere gedetineerden naar de gevangeniskoer en mocht geen bezoek ontvangen als er anderen in de zaal zaten. Ook had hij slechts beperkte toegang tot de telefoon. Abdeslam zat in een soort cachot, dat gewoonlijk werd gebruikt bij tuchtsancties of als een gedetineerde tegen zichzelf moest beschermd worden. In een andere cel kon hij contact hebben met andere gedetineerden.

Daarbovenop kwam er een extra toezicht: ieder kwartier, de klok rond, controleerden cipiers of Abdeslam nog in zijn cel zat en of hij nog ademde. Alexandre zei dat het een procedure is die zeer "indringend en storend is vanwege het lawaai". Telkens moet ook het licht aangestoken worden in de cel. Abdeslam kon één keer per dag een uur lang naar een speciale koer, met weinig licht, niet groter dan 25 vierkante meter, met een net boven en hoge muren.

"Ik zou dat niet hebben gedaan", zei Alexandre, die uitlegde dat zij geopteerd zou hebben voor extra toezicht, dat ze vervolgens geprobeerd zou hebben om af te bouwen. Ze getuigde dat ze een vertrouwensband opbouwde met de beschuldigde in de loop van de talrijke gesprekken die ze met hem had. Eerst gebeurde dat één keer per week, gedurende één tot anderhalf uur, daarna twee keer en nog later drie keer. Op basis daarvan werd het haar al snel duidelijk dat er geen suïciderisico was.

De maatregelen werden opgelegd door de regionale en algemene directie van het gevangeniswezen, zei de getuige, die gehoord werd op vraag van de advocate van Salah Abdeslam, Delphine Paci. "Ze hebben me gevraagd om dat strenge regime voor te stellen", zei ze, waarna ze eraan toevoegde dat ze het toch ook "in principe" voorgesteld zou hebben. "Het was beslist, maar de procedure moest gerespecteerd worden?", vroeg de voorzitster van het hof, wat de gevangenisdirectrice bevestigde.

De directrice getuigde ook dat ze Abdeslam niet als gevaarlijk beschouwde, maar wel bezorgd was over de impact van zijn aanwezigheid in de gevangenis. "We wisten niet hoe de andere gedetineerden zouden reageren bij zijn aankomst. Het was geen gewone gedetineerde, maar iemand die enorm gemediatiseerd was." In Frankrijk was het regime niettemin nog strenger. Daar stond hij de hele tijd onder camerabewaking. Alexandre zei dat hij om die reden "opgelucht" was toen hij in België kwam.

Ze getuigde ook dat hij zich "correct" opstelde in de gevangenis, "beleefd en respectvol" tegenover cipiers. "Op gegeven moment moest ik vaststellen dat hij een gevangene was als een ander, ondanks het gewicht van zijn mediatisering, veroordeling en het proces hier."

18u25, Psychiaters: 'Een grenstoestand tussen neurose en psychose'

Ibrahim Farisi, Smail Farisi, Sofien Ayari en Osama Krayem beschikken over "fragiele persoonlijkheden", zeggen de psychiaters die hen onderzocht hebben voor het proces over de aanslagen van 22 maart 2016. Ze brengen de persoonlijkheden van de beschuldigden onder in de categorie borderline, een grenstoestand tussen neurose en psychose. Daarvoor verwijzen ze naar de impulsiviteit die ze in het verleden aan de dag hebben gelegd. Maar, benadrukken de psychiaters woensdag, "het is een persoonlijkheidskenmerk, geen mentale ziekte".

Woensdagvoormiddag stelden de psychiaters Noury Mrabet en Charles Gérard hun expertises van de broers-Farisi, Ayari en Krayem voor. Op vraag van Jean-Paul Tieleman, een advocaat van de burgerlijke partijen, onthulden ze nog welke persoonlijkheidsprofielen ze de beschuldigden toeschreven. "Als je mensen in schuifjes wilt stoppen, zijn er persoonlijkheidsklassen", zei Mrabet.

"Klinisch gezien" passen ze in de categorie borderline, klonk het. "Het zijn mensen die meer lijden, omdat ze een ideaal van zichzelf en een verwachting van hun geest hebben, die er in werkelijkheid niet zijn", legde Mrabet uit, toegespitst op broers-Farisi. "Het zijn per definitie fragiele persoonlijkheden, die angstig en impulsief kunnen zijn", vervolgde hij. "Ze kunnen heel moeilijk om met verlies. Ze kunnen hun toevlucht zoeken tot alcohol, drugs en gokken."

De advocaten van Ayari wilden weten op welke elementen de psychiaters zich baseerden om de persoonlijkheid van hun cliënt onder te brengen in de categorie borderline. "Dat je dergelijke daden stelt, dat je alles laat vallen om ergens naartoe te trekken voor de zaak, zij het Syrië, zij het elders, dat je je familie achterlaat zonder nieuws, getuigt van een precair evenwicht, een impulsiviteit", legde Mrabet uit. "Met het risico dat ik in herhaling val", zei Mrabet over Krayem, "maar dit is een persoon die gestudeerd heeft, die zijn familie achterlaat: dat wijst op een grenstoestand, het getuigt toch van impulsiviteit."

15.27 uur: Noch psychische ziektes, noch mentale problemen bij Ayari en Krayem, zeggen psychiaters

De beschuldigden Sofien Ayari en Osama Krayem kampen noch met psychische ziektes, noch met mentale problemen die hun beoordelingsvermogen of hun controle over hun daden vertroebelen. Dat hebben twee psychiaters woensdag verklaard op het proces over de aanslagen van 22 maart 2016.

De psychiaters Noury Mrabet en Charles Gérald spraken Ayari tweemaal: een eerste keer in 2016 en een tweede keer in 2022. Ayari ontkende de feiten niet, maar wijdde er niet over uit. Hij nam een defensieve houding aan, wat volgens de psychiaters niet ongewoon is in de context van een psychiatrisch onderzoek in de gevangenis. Hij gaf echter geen blijk van wantrouwen of vijandigheid.

Ayari vertoonde geen tekenen van mentale achterstand. Zowel op het moment van de feiten als op het moment van de expertise kampte hij noch met psychische ziektes noch met mentale problemen. Op basis daarvan, maar dan ook uitsluitend op basis van zijn psychische en mentale staat, is er geen risico op nieuwe inbreuken. Daarom raadden de psychiaters geen medische, psychologische of sociale behandeling aan. De psychiaters onderzochten Krayem slechts eenmaal, omdat hij een tweede expertise weigerde. In 2016 toonde Krayem zich onverschillig, gaf hij korte antwoorden en werkte hij beperkt mee. Daar stelde zijn advocate Gisèle Stuyck zich vragen bij.

Zou die houding niet te maken hebben gehad met de afwezigheid van zijn advocaat tijdens de expertise, het gebrek aan contact met zijn familie en het strenge gevangenisregime? "Ik had de indruk voor iemand te zitten die wantrouwig was, maar misschien kan zijn wantrouwen verklaard worden door die omstandigheden", bevestigde Gérard.

Krayem vertoonde geen tekenen van mentale achterstand, psychiatrische stoornissen of geestelijke onevenwichtigheid. Niks deed vermoeden dat hij niet in staat was situaties correct te beoordelen of zijn daden te beheersen. Wel stelden de psychiaters kenmerken van een paranoïde persoonlijkheid vast. Ter bescherming van de maatschappij was een passend sociaal kader aangeraden. Op vraag van een jurylid bevestigden de psychiaters dat er op basis van zijn mentale toestand geen risico is op nieuwe inbreuken.

13:55 uur, Psycholoog: 'Smail Farisi niet licht debiel, maar subdebiel'

Beschuldigde Smail Farisi heeft twee expertises ondergaan, een in 2017 en een in 2019, maar die zijn tot twee verschillende conclusies gekomen. Terwijl de twee psychiaters die de eerste expertise uitgevoerd hebben, geen spoor gevonden hebben van een mentale achterstand, heeft de psycholoog die de tweede expertise uitgevoerd heeft, een zekere "subdebiliteit" vastgesteld. Die laatste heeft woensdag op het terreurproces over 22 maart 2016 uitleg verschaft bij die term. "Het is geen kwestie van debiliteit, zelfs niet van lichte debiliteit."

Voorzitster Laurence Massart gaf psychiaters Noury Mrabet en Charles Gerard in 2022 opdracht om voor het assisenproces over de aanslagen in Brussel en Zaventem een expertise uit te voeren voor beschuldigde Smail Farisi. Die daagde daarvoor tweemaal niet op. De voorzitster vroeg de twee dan om verslag uit te brengen van een expertise uit 2017, toen de oudste van de broers-Farisi in de cel zat.

Mrabet en Gerard stelden bij Farisi kenmerken van een asociale persoonlijkheid vast, met een hang naar grensoverschrijdend gedrag, gelieerd aan zijn drank- en gokprobleem. Een asociale persoonlijkheid heeft hij niet, daarvoor voldoet hij aan onvoldoende criteria. Evenmin stelden de psychiaters een mentale achterstand vast. Volgens de twee was hij wilsbekwaam en vormde hij geen gevaar voor de maatschappij.

Farisi liet zich in 2019 onderzoeken door psychiater Jacques De Mol, op vraag van zijn toenmalige advocaat Sébastien Courtoy. Anders dan Mrabet en Gerald stelde die een zekere onvolwassenheid en naïviteit vast. Naast een rorschachtest legde hij Farisi ook een IQ-test voor. Hij scoorde daarop 75. "De ondergrens van normaliteit ligt op 80, daaronder spreekt men van een gelimiteerd intellectueel niveau", zei De Mol. Lager dan 65 spreekt men van debiliteit. "Het is geen kwestie van debiliteit, zelfs niet van lichte debiliteit. Subdebiliteit ligt tussen twee zones", aldus De Mol.

05:00 uur, Nog psychiaters op agenda woensdag, samen met moraliteitsgetuigen Krayem en Abdeslam

Op het assisenproces over de aanslagen van 22 maart 2016 staan vandaag, woensdag, de psychologen en psychiaters op de agenda die de expertises uitvoerden voor beschuldigden Sofien Ayari, Osama Krayem, Ibrahim en Smail Farisi. Ook moraliteitsgetuigen van beschuldigden Salah Abdeslam en Osama Krayem staan op het programma, maar het staat vast dat veel van hen niet zullen komen opdagen.

Vorige week kwamen al de psychologen getuigen die de expertises uitvoerden voor Mohamed Abrini, Ali El Haddad Asufi, Bilal El Makhoukhi en Hervé Bayingana Muhirwa. Vandaag/woensdag zijn de psychiaters en psychologen aan de beurt die de expertises voor Ayari, Krayem, en de broers-Farisi uitvoerden. Ook de psycholoog die op vraag van de verdediging Smail Farisi onderzocht, en die bij hem een "mentale achterstand in de vorm van een lichte subdebiliteit" diagnosticeerde, staat op het programma. Verschillende getuigen spraken echter al tegen dat hij een mentale achterstand zou hebben.

Verder op de agenda staan de moraliteitsgetuigen van Abdeslam en Krayem. Het is wel de vraag wie van hen zal opdagen. Zo gaf Abdeslam aan dat hij graag zou zien dat zijn familieleden komen, maar dat ze dat niet zien zitten. Onduidelijk is of zijn toenmalige vriendin Y. aanwezig zal zijn. Volgens de advocate van Krayem, Gisèle Stuyck, zal ook zijn familie niet komen getuigen. Een jeugdvriend van Krayem die werd opgeroepen zal er evenmin zijn. De dagvaarding bereikte hem nog niet, zo bleek dinsdag op de zitting.

20.46 uur: Abdeslam nadat psychiater expertise voorstelt: 'Evolutie doorgemaakt'

Op het assisenproces over de aanslagen van 22 maart 2016 heeft beschuldigde Salah Abdeslam dinsdagmiddag het woord genomen om tegen te spreken dat het hem ontbreekt aan menselijkheid en te benadrukken dat hij een evolutie doorgemaakt heeft. Eerder op de middag had een psychiater getuigd die bij hem een expertise uitgevoerd had.

Voor het assisenhof verschenen dinsdagmiddag een hele resem moraliteitsgetuigen voor verschillende beschuldigden. Zo kwam een goede vriendin getuigen van de familie van Hervé Bayingana Muhirwa. Zij sprak geëmotioneerd over de moeilijke tijd die hij als negenjarige doormaakte toen familie hem opving in Oeganda, op de vlucht voor de genocide in Rwanda. Zijn moeder verbleef toen al in België, zijn vader kwam in 1990 om. "Het was penibel."

Een andere getuigenis was die van twee Rotterdammers. De speurders vermoedden dat beschuldigde Ali El Haddad Asufi bij hen wapens ging zoeken, in de aanloop naar de aanslagen in Parijs, maar de vader en zoon ontkenden dat ze ook maar iets met wapenhandel te maken hadden.

Verder was er nog de getuigenis van psychiater Daniel Zagury, die een expertise uitvoerde van Abdeslam voor het assisenproces over de aanslagen in Parijs. Hij zei dat Abdeslam "geen ernstig zieke, geen grote pervert en geen grote psychopaat" is met een onwrikbare overtuiging. Evenmin heeft hij een fragiele, kwetsbare persoonlijkheid. Eerder zit hij ergens tussen die twee uitersten in.

Toen het parket later twijfels uitte bij de menselijkheid die Abdeslam naar eigen zeggen aan de dag legde, omdat hij zijn bommengordel onklaar zou gemaakt hebben in Parijs, nam Abdeslam zelf het woord. Hij sprak tegen dat hij geen menselijkheid had. Hij zei ook dat hij een evolutie heeft doorgemaakt. "Op dit proces heb ik respect getoond voor de slachtoffers en het assisenhof, heb ik deelgenomen en vragen beantwoord. Alleen een blinde ziet die evolutie niet."