Brussels Philharmonic op tournee: 'De Champions League, tien avonden op rij'

Het Brussels Philharmonic (Vlaams Radio Orkest) heeft net een sterrentournee door Duitsland-Muziekland afgewerkt: negen steden in tien dagen, plus Berlijn. De intendant bedankte voor een aansluitende kerst- en nieuwjaarstournee door China: dat werd des Guten zu viel. "Hadden we nu China geboekt, dan riskeerden we echtscheidingen in het orkest. Het privéleven telt ook nog." Zullen we eens polsen naar de stressfactoren van een tournee?

E ssen, Düsseldorf, Mannheim, Ingolstadt, Stuttgart, Regensburg, Freiburg, Wiesbaden, Aken, alles per bus. Eén nacht thuis en dan over en weer naar Berlijn op 1 en 2 december. Concerteren voor twintigduizend Duitsers.
Zorgt een kritisch Publikum voor stress? Want het programma is atypisch, met La mer van Debussy, Ravel, West Side story… Maar om te bewijzen 'Wij kennen ook uw klassiekers' speelt het Brusselse orkest de ontroerende Vier letzte Lieder van Strauss, en in Berlijn een bisnummer 'uit de losse pols': één Hongaarse dans van Brahms. De lofzang is gemeend: "Ein Entführung", "Wunderbar!", "Etwas anderes"... "Kunt u me alle persartikelen sturen?" vragen concertgangers me na een wonderlijk matinee in het Konzerthaus Berlin.

Bisnummer
Wat de zaal niet voelt, is de stress die aan elke topuitvoering voorafgaat, de hele tournee lang. Hans van der Zanden, internationale aanwinst en solohoornist, stelt het scherp: "Vergelijk het met spelen in Champions League, maar dan met dat verschil dat wij tien avonden op rij moeten scoren."

Pas na elk concert volgt de ontlading. Doorgaans is het dan al 23 uur - hopelijk blijft de hotelbar zo lang open. "Ja, soms spoelt een whisky alles weg," horen we van een vrouw. Iedere dag een ander bed in. 's Morgens door naar de volgende stad. Inchecken in het hotel, hopelijk een halfuurtje op adem kunnen komen of rusten. En dan snel de nieuwe zaal verkennen, en repeteren.

Is het beter om voor de repetitie al te eten, of vraagt de maag te wachten tot na het nachtconcert? Iedereen volgt zijn eigen bioritme, iedereen leert zijn stress te kanaliseren. "Ik overleef tussendoor op bananen," bekent solocellist Luc Tooten, een van de oudste orkestleden. "Het is zaak om je op de muziek te focussen, elke avond wordt het beste van je verwacht." Net als de rest apprecieert Tooten het dat de China-tournee niet nu valt. "Dit is vermoeidend. Hier in Duitsland gaan we dag na dag tot het uiterste. Je kunt niet vertrekken als je mentaal niet sterk staat. Je moet er ook als ploeg zin in hebben."

Eén iemand maar lag één nacht met griep in bed - die stress viel alvast mee. Behalve dan dat ik haar in Berlijn na de repetitie te lang stalkte en ze haar kleren tussen de contrabaskoffers in de gang moest wisselen, of ze had het podium niet tijdig gehaald.

Of er tussendoor aan thuis gedacht wordt? Van der Zanden: "Je moet in topvorm zijn, maar de ellende stroomt altijd wel via de gsm binnen. De douche lekt, de auto staat met pech aan de kant, het kind is ziek: wie jou een sms'je stuurt, denkt dat je altijd paraat staat en meteen een antwoord klaar hebt. Maar op tournee is daar geen ruimte voor. Eens de concertkleren aan draai ik de knop op 'spelen'. Om het oneerbiedig te zeggen: niemand in de zaal zit te wachten op mijn ellende, ze hebben een duur kaartje gekocht. En voor de rest... ooit - niet deze reis - kreeg ik een bedplank van 75 centimeter: ik meet 1,94 meter en weeg 125 kilo. Je ergeren kun je altijd."

Violiste Annelies Broeckhoven, tien jaar bij het orkest, vertrouwde haar dochtertjes aan goede fee Oma toe. "'We hebben geen nacht geweend, mama,' hoor ik dan. Ik bel ze elke dag na school. Ik ben voor het eerst op grote tournee na mijn echtscheiding, en dat mijn vader stierf, was ook een zware klap. Omdat mijn kinderen wisten dat mijn vrienden-collega's ook mee toerden, waren ze gerust. En dat Gunther Broucke als baas op de begrafenis verscheen, heeft me gesterkt. Ik heb me voor het eerst opnieuw extreem goed kunnen geven, elk concert. Ik weende toen ik vertrok, maar elk concert bracht me op het tipje van mijn stoel. Muzikanten zijn emotiemensen, de muziek stuwt ons omhoog naar de top."

Bètablokkers
Ook de nieuwe garde wordt niet gespaard van stress. "Ik heb alleen maar het orkest: ik heb geen relatie en ken voor de rest niemand in Brussel: eigenlijk heel gemakkelijk," geeft een Franse stagiair-hoboïst toe.

De Nederlandse hoornist Rob (25) relativeert een en ander: "Waarom stressen om je werk? Niemand zal in de toekomst nog dertig jaar bij hetzelfde orkest spelen. Je moet flexibel en professioneel zijn." Zelf heeft hij al zeven jaar een vaste relatie. "Stress kun je enkel beheersen als er thuis een stabiele basis is. Maar ik blijf me ergeren aan vrienden die blijven vragen waarom ik nooit naar hun feestjes kan komen." Misschien is hij een casus voor de oud-violiste, nu neuropsychologe, die in Leiden onderzoek doet naar stressgerelateerde klachten bij musici, denk ik plots.

Percussionist Pieter Mellaerts (21) heeft weer andere stress, alhoewel die goed onder controle is: "Het was tof dat we tussendoor een Dikke Bertha - de grootste trom - bij een fabrikant mochten kiezen; als muzikant wil je de beste klank kunnen produceren. Het oor van het publiek van vandaag is het loepzuivere cd-niveau gewoon, terwijl opnames geen live-performances zijn. Ze gunnen ons als beginners niet veel, we moeten meteen zonder rateeke spelen. Bij elk concert ligt de lat aan het plafond, en zeker op tournee voor een buitenlands imago. In de Bolero bepaal ik aan de trom continu mee het ritme; wel, nadien ben ik leeg. Je lazarus drinken achteraf, dat zou helpen (lacht), maar ik heb het nog niet geprobeerd. Ik skype 's avonds een uurtje met mijn lief. Als muzikant met een relatie moet je levenslang water in de wijn doen. Maar we zien elkaar graag, en gunnen de ander zijn ambities."

Bij deze tournee heeft het Brussels Philharmonic geen fysiotherapeut mee, die de pijnpunten van slechte houdingen ontlast. Ieder heeft zijn eigen relaxatiemiddeltjes. Een Koreaanse muzikante opent bij het ochtendkrieken een uurtje haar gsm-applicatie met watergeluiden - ik hoor een elektro-La mer - en ventjes die ademhalingsmeditatie voordoen. Anderen doen yoga in de bus. Of ze vergapen zich aan kerstverlichting in de stad: verstand op nul. En bètablokkers helpen ook. "Een dokter zei: 'Wat is het ongezondst: een halve bètablokker voor het concert om rustig te blijven of tien avonden je hartslag de lucht in doen gaan?'" Goed slapen op tournee, best alleen, is ook een oplossing.