2004 wonderjaar voor Albertina

2004 zal in de annalen van de Koninklijke Bibliotheek van België bijgeschreven worden als een uitzonderlijk goed jaar. De kers op de taart was het verwerven van de eerste gedateerde Belgische druk van de Praedicamenta van Aristoteles, die op 6 mei 1474 van de persen rolde bij Dirk Martens, de pionier van de boekdrukkunst in ons land.

"We durven weleens te klagen, maar het voorbije jaar mag ons fier en blij stemmen," zegt dr. Raphaël De Smedt, de hoofdconservator. "Er was niet alleen de aankoop van de incunabel die in 1474 in Aalst werd gedrukt door Dirk Martens, er waren ook enkele belangrijke schenkingen die ons in verrukking hebben gebracht."
Een van die milde schenkers is professor emeritus Robert Senelle, de Brusselaar die de leerstoel Constitutioneel Recht aan de Universiteit Gent bekleedde en in de jaren zestig kabinetschef was van premier Achiel Van Acker. Zijn fonds bestaat uit zowat tweeduizend boeken, onder meer over grondwettelijk recht en de politieke geschiedenis van België. Daaronder enkele exemplaren met een handgeschreven opdracht van onder meer president Kennedy, Valéry Giscard d'Estaing en Leo Tindemans.

"Ik ben nu 85 en ik heb zowat vijftig jaar lang boeken verzameld," zegt Senelle. "Ik kan ze niet meenemen in mijn graf - een mens heeft nu eenmaal niet het eeuwige leven - en dus wilde ik er iets nuttigs mee doen. Toen ik mijn goede vriend Paul De Ridder van de Koninklijke Bibliotheek daarover sprak, bracht hij me op het idee een fonds te openen. Ik heb mijn boeken met heel veel liefde verzameld en nu schenk ik ze met evenveel plezier weg. Het is een collectie waar ik trots op ben, maar als verzamelaar stond mijn oude baas, Achiel Van Acker, toch enkele trapjes hoger. Hij verzamelde tijdens zijn leven maar liefst 22.000 boeken, waarbij zijn aandacht vooral uitging naar sociale thema's."

Ook het fonds van koning Leopold III en dat van baron van Gysel de Meise kwamen dit jaar het bestand van de bibliotheek aan de Kunstberg verrijken. Het eerste kwam tot stand dankzij een anonieme schenker, die het mogelijk maakte een aantal boeken van koning Leopold III uit de bibliotheek van Argenteuil te verwerven. Baron van Gysel gaf de Koninklijke Bibliotheek door zijn mecenaat dan weer de kans twee vijftiende-eeuwse handschriften uit de Zuidelijke Nederlanden aan te kopen op de veiling The Romantic Agony in Brussel. Het eerste is een codex, bestemd voor het begijnhof van Herentals, het tweede een getijdenboek in het Latijn en Middelnederlands.

Een vierde voltreffer was het omvangrijke legaat van de weduwe Marcelle Courtin-Bouché de Koning. De kern van de verzameling bestaat uit meer dan vijfhonderd Franse bibliofiele uitgaven, het kruim van het twintigste-eeuwse Franse geïllustreerde boek. Daaronder veel livres de peintres, geïllustreerd door onder meer Toulouse-Lautrec, Picasso, Degas, Edgard Tytgat en Félicien Rops. Samen met de verzameling-Solvay beschikt de bibliotheek daardoor nu over een ongeëvenaarde schat Franse bibliofiele boekkunst.

Uniek exemplaar
Maar de kroon op het werk in dit uitzonderlijke jaar was de aankoop van het unieke, volledige exemplaar van een voorheen onbekende incunabel van de eerste Belgische drukkers: Dirk Martens en Jan van Westfalen. Het kroonjuweel is een kwarto-uitgave van 62 bladzijden, met telkens 24 regels tekst en in de colofon de gegevens over drukker en datum. Van dit boek, dat bestemd was voor het filosofieonderwijs aan de Artes-faculteit van de universiteit van Leuven, was tot voor kort alleen een fragment van acht bladen bekend in een privé-collectie in New York. Het volledige exemplaar, dat nu in Koninklijke Bibliotheek pronkt, heeft 250 jaar lang stof vergaard in Shirburn Castle, het optrekje van de Earls of Macclesfield in het Engelse Oxfordshire, tussen Oxford en Londen.

De mensen van de Koninklijke Bibliotheek kwamen het werk op het spoor door een tip uit Nederland en ze waren er als de kippen bij toen het op 10 juni bij Sotheby's in Londen onder de hamer ging. De waarde werd geschat op ongeveer 40.000 euro; de uiteindelijke som die diende te worden neergeteld, was ongeveer honderdduizend euro. Het was een spannende bedoening voor de Belgische delegatie, want er was een tegenbieder, die de bibliotheek tot tegen de in Brussel vooropgestelde limiet dreef.

De nieuw verworven incunabel verandert niet alleen de chronologie van de Martens-drukken, maar ook die van de boekdrukkunst in de Nederlanden. Hij is nu de vierde bekende in de rij, na de drie uit 1473; hij is ook de eerste gedateerde druk in onze contreien van een wetenschappelijke tekst en tevens de eerste van een klassieke auteur. Na 530 jaar is het unieke boek eindelijk terug in het land van herkomst.