Georges Despaux in Hastir Huis en Europees Parlement

Op 11 april 1945 om 15.15 uur werd het concentratiekamp van Buchenwald door de Amerikanen bevrijd. Op hetzelfde moment, zeventig jaar later, toont het Hastir Huis tekeningen van Georges Despaux die in het ‘sterfkamp' in Buchenwald zijn medegevangenen portretteerde. In mei zijn ze ook te zien bij het Europarlement.

Een van hen was de Belg Hendrik Vanmolkot, die een vriend voor het leven werd en aan wie hij 180 tekeningen schonk. Van 4 tot 21 mei zijn de 70 geselecteerde originelen ook te zien in het voormalige Luxemburgstation van het Europees Parlement, “het hart van onze democratie.”

“Despaux tekende met potlood op slecht papier en met het gevaar om verklikt te worden” zegt Rik Vanmolkot, Hendriks zoon, die op zoek ging naar de personen achter de geportretteerden. ''De SS’ers gaven kunstenaars wel eens de opdracht om bijvoorbeeld hun vrouwen te portretteren, maar Despaux heeft zeker ook clandestien gewerkt.''

''Scènes als Le matin à Buchenwald waarop in de zogenaamde Boulevard des Invalides lijken door medegevangenen op een kar worden geladen, waren geen propaganda'', zegt Rik Vanmolkot. Zoals de accordeonist die in Le mort qu’il faut beschreven werd door medegevangene Jorge Semprún, later nog Spaanse minister van Cultuur.

Despaux tekende ook de mythische 'eik van Goethe', zoals de gevangenen hem noemden omdat Goethe dikwijls naar de Ettersberg trok waar het concentratiekamp werd aangelegd.

Bij een scène van de latrines getuigde Paul Le Goupil achteraf dat ze zich aan houten planken moesten vastklampen om niet twee meter diep in de drek te vallen, en dat de echo van het lawaai van buikloop opklom van het ene eind naar het andere.

Vredesopvoeding
“Het is mogelijk dat Despaux tekeningen ruilde voor extra voedsel voor mijn vader, want hij was doodziek toen hij van Breendonk naar Buchenwald werd overgebracht.” Vanmolkot reconstrueerde beetje bij beetje de vriendschap tussen de Fransman Despaux (1906-1969) en zijn vader (1921-1969): “Zelf was mijn vader te zwak maar zijn makkers droegen hem elke dag naar buiten om in de zon op krachten te komen. Hij kwam erdoor terwijl hij daar ook kinderverlamming had gekregen wat zo veel als een doodvonnis betekende. In de jaren 1960 kwam Despaux regelmatig bij ons op bezoek, soms wel zes maanden lang, waarin hij zich dan terugtrok om te schilderen en te beeldhouwen.''

''Toen Despaux met een van zijn uitvindingen ons huis bijna in brand stak, was mijn moeder daar niet mee opgezet. Maar mijn vader wilde geen kwaad woord over hem horen. Omgekeerd schreef Despaux dat velen het kamp overleefd hadden dankzij het toedoen van de geneeskundestudent, zijn vriend wiens leven hij zelf gered had.” In de Mechelse Dossinkazerne wordt de bevrijding van Buchenwald nu herdacht met een fotoreportage over de repatriëring van de meer dan 600 Belgen die het kamp overleefden.

Als zelfstandig consulent pleit Rik Vanmolkot voor een juiste vorm van herinneren: “Originele tekeningen voegen een extra dimensie toe aan een louter historisch of, wat meestal gebeurt, een emotioneel of zelfs markt- of egogedreven discours. Natuurlijk worstel ik daar ook mee. Het is wellicht geen wonder dat mijn vader op jonge leeftijd is gestorven. Terwijl hij als praeses van de Brabantse Gilde in Leuven gewoon opkwam voor zijn mening.”

Op 20 mei worden in de Leuvense Stadsschouwburg de tours naar Buchenwald en Weimar gevierd die de stad op voorstel van Vanmolkot al tien jaar voor zesdejaars organiseert: “Weimar als hoogaltaar van Duitse kunst en cultuur, met Goethe, Schiller, Bach, Liszt, Nietzsche, Bauhaus, en slechts een paar kilometer verder Buchenwald als de negatie van cultuur. De mix van leerlingen uit beroepsscholen en uit de zogenaamde betere colleges confronteert hen ook met hun eigen neiging tot discriminatie van ‘de anderen’.”

Vernissage op 11 april om 15u (tot 20u) in Hastir Huis, Handelsstraat 51, 1000 Brussel, verder 12, 18 en 19 april van 14 tot 20 uur, lezing op 19 april om 15 uur door Rik Vanmolkot