Goethe-Institut organiseert conferentie over populisme

Samen nadenken over het populisme en het euroscepticisme dat opduikt in de hedendaagse Europese samenleving. Dat is wat een uitgelezen groep vooraanstaande denkers en schrijvers volgende week in Bozar zal doen. “We hebben weer een visionair, ideologisch debat nodig.”

Op 6 en 7 december houdt het Goethe-Institut in Bozar een grote internationale conferentie. Twee dagen lang zullen grote sprekers zoals schrijfster Herta Müller en filosoof Slavoj Zizek van gedachten wisselen over populisme en euroscepsis. VUB-onderzoekster Louise Hoon buigt zich al langer over die fenomenen. Ze is bezig met een doctoraat over de eurosceptische partijen in Europa. “Populisten claimen te spreken voor ‘het volk’ als een homogeen geheel, en maken een heel duidelijk onderscheid met de heersende politieke klasse,” legt Hoon uit. “De populisten beweren dat die elite volledig vervreemd is van het volk. Die populistische stijl past zich dan ook vlot aan, aan extremistische, nationalistische en xenofobe argumenten.”

We zien in Europa vandaag heel wat populisme en extremisme. Waar komt dat vandaan?
LOUISE HOON: Er zijn meerdere oorzaken. Het is een reactie op de economische crisis, die zeker in Zuid-Europa heel veel mensen hard gevoeld hebben. Daar spelen populisten op in, ook met culturele argumenten. Ze hangen een verhaal op waarin wij bedreigd worden door migratie en culturele diversiteit, en zeggen dat we om de voorspoed terug te vinden terug moeten naar de grenzen van een nationale staat.

De globalisering is een tweede belangrijke oorzaak. Bepaalde groepen in de samenleving hebben het gevoel dat hun veilige ruimte bedreigd wordt. Die economische argumenten worden door populisten zeer handig aan elkaar gelinkt. Dat hun discours zo goed aanslaat, komt omdat de traditionele politieke partijen niet langer in staat zijn om mensen te inspireren om deel te nemen aan politiek. Zij geven mensen niet langer het gevoel dat het zin heeft om te stemmen en deel te nemen aan het debat. Zo wordt het publieke debat steeds technocratischer. Op die afstand tussen burgers en politiek spelen de populisten handig in. Ze beweren dat de elite vervreemd is van het volk, en zeggen dat zij wel nog voor het volk spreken.

Waar ligt de oplossing?
HOON: De mainstreampartijen kunnen dat populistische verhaal doorprikken als ze weer met een sterk ideologisch verhaal komen. Daar ontbreekt het de traditionele politici aan. Ze zouden opnieuw met overtuiging achter de waarden moeten gaan staan waar Europa lang voor stond: openheid, vooruitgang, mensenrechten en diversiteit. Ze moeten aantonen dat die weg terug naar de nationale staat niet de weg vooruit is. Nu is het debat over de Europese integratie een zeer eenzijdig debat, waarin alleen maar anti-Europese kritiek gespuid wordt.

De politici dragen een grote verantwoordelijkheid, maar ook de burgers moeten een inspanning doen. Dat de politiek zo geworden is vandaag, komt ook omdat burgers zich erg in hun eigen wereld keren. Zij zijn meer consumenten geworden dan politieke wezens. Ze verwachten van een democratie dat die hen op hun wenken bedient. Ze zijn heel snel ontevreden met de politiek, maar weinig bereid om tijd en moeite te stoppen in politiek. Weinig mensen zijn lid van politieke partijen, er zijn nog altijd heel weinig mensen die nieuwe bewegingen oprichten, en ook gaan stemmen is voor velen te veel gevraagd. Burgers moeten hun taak weer opnemen, en van passieve wezens weer politieke wezens worden. Democratie vraagt een zekere inspanning.

Hoe kan men de gemeenschapszin bij de burgers terugbrengen?
HOON: Door weer meer ideologisch en visionair te debatteren. Mensen zullen geneigd zijn om mee te doen, als ze opnieuw geïnspireerd raken door een onderbouwd verhaal, als ze weer een overtuiging hebben en oprecht geloven dat de samenleving er ooit zo zal uitzien. Ik hoop ook heel erg dat de verkiezing van de extreemrechtse Donald Trump als president van de VS, in Europa veel mensen doet beseffen dat dat niet de samenleving is waar wij voor staan. Dat dit het moment is waarop we wakker worden en in actie komen. Dat we weer tonen dat er veel meer mensen zijn die staan voor een open samenleving. Veel meer dan er extremisten zijn.

We moeten ook nadenken over hoe we onze instellingen democratischer kunnen maken. Het Europees Parlement heeft vandaag te weinig macht. Het kan pas echt een parlement zijn als het nog meer de andere Europese instellingen mag controleren. Bovendien zijn er veel interne regels die ertoe leiden dat alleen brede meerderheden beslissingen kunnen nemen in het parlement. Dezelfde partijen stemmen er voortdurend samen, nemen dezelfde initiatieven. Je krijgt alleen nog consensuspolitiek, en weinig conflict en debat. Uiteraard vertaalt zich dat dan ook niet naar een publiek debat. Indien we dat publieke debat willen, dan zal ook de macht en de interne dynamiek van het parlement beter moeten. Een ideaal idee voor mij zou een Europese kieskring zijn. Dan zijn partijen niet langer verbonden aan nationale lijsten, en politici zijn niet langer nationale politici. Pas dan krijg je echt een Europese democratie die de landsgrenzen overschrijdt.

In de steden zijn er wel veel burgerinitiatieven en activisme. Is dat ook een oplossing?
HOON: Dat is zeer interessant, ja. In de steden nemen de lokale politici nog effectieve besluiten. Daar zie je het bewijs dat zodra mensen voelen dat ze iets kunnen bereiken via de politiek, ze ook graag participeren. Precies dat gevoel zijn we op nationaal niveau kwijt. Daarom ook is er in de stad veel minder ruimte voor een populistisch discours, juist omdat die leegte daar niet bestaat. Lokale overheden moeten dat burgerinitiatief zeker omarmen.

European Angst
6/12, 15.30 > 20.30
7/12, 8.30 > 17.30

Met Herta Müller, Slavoj Žižek, Elif Shafak, Didier Eribon, Béatrice Delvaux, Klaus-Dieter Lehmann, Sonia Seymour Mikich, Paul Scheffer, Isolde Charim, Lukasz Warzecha, Beppe Severgnini, Sascha Lehnartz, Martin Ehl, Shermin Langhoff, Vladimíra Dvorakova, Firas Alshater.

Vrije toegang.

BOZAR/Paleis voor Schone Kunsten
www.bozar.be