Johan Leman over rellen in Londen en risico’s in Brussel

Relschoppende jongeren zetten eerder deze maand Londen in lichterlaaie. Hoe groot is de kans dat ook de Brusselse jeugd ‘besmet’ geraakt? Johan Leman (Foyer) over verarmings- en generatiekloof, en de rol van het middenveld.

De recente rellen in de Britse steden werden niet ingegeven door enig etnisch of raciaal spanningsveld. Evenmin is er sprake van een ideologische achtergrond. De Londense socioloog Anthony Giddens ziet de oorzaak in de algemene verarming van grote delen uit de jongere generaties. In een artikel uit 2007, 'Generation F*cked', opnieuw opgenomen in Adbusters (e-journal , 11 augustus 2011), wijst Maria Hampton erop dat een Unicef-rapport laat zien dat van alle ontwikkelde landen de Britse jongeren, afgemeten aan veertig indicatoren, het slechtst scoren. Het gaat om zaken als zich goed voelen thuis, zich veilig voelen op straat, drankverslaving, seks voor hun vijftiende, enzovoort. Ook de Amerikaanse jongeren scoren heel slecht. De verarmings- en de generatiekloof versterken elkaar. Op het Europese continent scoren de jongeren niet echt goed, maar gemiddeld beter. (Gemiddelden zijn uiteraard een gebrekkige weergave van de werkelijkheid.)

Wat laten de Britse rellen ons verder zien? Dat de meeste info onder jongeren verloopt via sms en Blackberry, zoals ook bij ons gebeurt. Bij uitstek geviseerde winkelwaar: de nieuw-technologische emblemen, en bij uitbreiding andere consumptiewaar.

De 'slechteriken'? Jongeren en kinderen (!) die aan de moderniteit in haar meest geavanceerde vormen willen deelnemen en die zich in een samenleving weten waar geld de totem is. Zij zijn ervan overtuigd dat de generatie van hun ouders vooral zichzelf bediend heeft en voor de rest moreel gezien niet veel voorstelt. En natuurlijk, dan heb je criminelen nodig die daarop inspelen.

De 'good boys' ? Cameron en de politiek. Bill Bratton, een Amerikaanse voormalige supercop , wordt overgebracht. Opdracht: de Britse politie adviseren. Let op de 'personalisering'. (By the way , zelf liet Cameron bij het begin van zijn regeringstermijn het politiekorps in Londen danig afslanken - besparingen, nietwaar? -, terwijl Bratton zijn acties in New York lanceerde met de aanwerving van tienduizend nieuwe agenten.) Cameron roept de rechtbanken op om de relschoppers streng te straffen, en tegelijkertijd benadrukt hij dat die rechters 'uiteraard volstrekt onafhankelijk' zijn. (Bij de eerste uitgesproken straffen werd iemand veroordeeld tot vijf maanden cel omdat hij een fles water gestolen had in een grootwarenhuis dat al leeggeplunderd was.) Ten slotte - en dat interesseert ons hier - worden de Britten opgeroepen om de strijd aan te binden tegen het 'moreel verval', concreet: tegen 'luiheid, onverantwoordelijkheid en egoïsme' (de Theodore Dalrymple-doctrine). Daarvoor zal Cameron een beroep doen op het onderwijs en zich rechtstreeks tot de gezinnen richten. Totdaar Groot-Brittannië.

Goede manieren
Kan dit overslaan naar Brussel? Waarschijnlijk is een politicus voorzichtig als hij dit niet uitsluit. Maar ik zou toch willen benadrukken dat dit geen natuurwet is. Mag ik me beperken tot Camerons oproep tot een strijd tegen 'moreel verval', wat hij toch als een oorzaak aanduidt? Het Unicef-rapport indachtig lijken daar in Groot-Brittannië redenen voor te bestaan, en ook bij ons in Brussel kan het soms beter met de 'goede manieren' op straat en het respect voor de publieke moraliteit. Maar je moet in Brussel toch niet op rellen wachten om daar iets aan te doen? En verbetering en verslechting zijn toch 'bespeelbaar'?

Laten we vanuit dit oogpunt twee relevante verschillen met Groot-Brittannië benadrukken. Ten eerste: ons socialezekerheidssysteem belet een extravagante dualisering zoals die vandaag Groot-Brittannië kenmerkt. En ten tweede: tot in het recente verleden heeft het beleid ernstig geïnvesteerd in sociaal en cultureel kapitaal, tot in onze meest problematische buurten. Dit betekent dat men groeikansen gaf aan verenigingen die begaan zijn met relaties tussen mensen en met hun creativiteit: het middenveld (integratiesector, verenigingsleven). Men heeft kansen geboden aan een ruimte waar mensen, en bij uitstek ook jongeren, hun vrijheid kunnen uittesten zonder nadrukkelijke overheidscontrole, uit zichzelf en samen lerend respectvol om te gaan met partners en met het publieke goed. Maar laat dit nu juist het type beleid zijn waar mensen als Cameron en allerlei Dalrymple-getrouwen het in de praktijk zo moeilijk mee blijken te hebben.

Kunnen rellen zoals in Londen overslaan naar Brussel? Wat op de korte termijn bepalend zal zijn, is (1) of er voldoende tekenen van hoop blijven bestaan in die volkswijken, (2) of er voldoende respect blijft bestaan voor de ander en voor de publieke ruimte, en (3) of men de draden kan blijven doorknippen tussen criminele groepen en jongens die hopen op een betere toekomst, maar de weg ertoe niet vinden. Die drie zaken gaan samen. Op de langere termijn zullen onderwijs en arbeidsmarkt mee bepalend zijn. Maar ondertussen zal de zo schromelijk onderschatte welzijns- en integratiesector, zeg maar het middenveld in zijn geheel, de buffer en hefboom moeten zijn om toestanden als in Londen te helpen voorkomen.

-------------------------
Johan Leman is voorzitter van het Regionaal Integratiecentrum Foyer vzw, antropoloog en gewoon hoogleraar aan de KU Leuven