‘Op naar een economie die de toekomst aankan’

Tinne Van der Straeten (Groen!) las Tim Jacksons boek Welvaart zonder groei en becommenta­rieert het voor BDW. “Ons ervan afmaken door te spreken over duurzame groei gaat voorbij aan het idee dat we onze economie kunnen bouwen op ándere parameters, en zo zorgen voor meer welvaart en gelijkheid.”

Bij elke verkiezingscampagne - en dat was bij de federale verkiezingen niet anders - wordt politici gevraagd hun standpunten rond werkloosheid en armoede te verduidelijken. Als je enkele campagnes meedraait, bekruipt je het ongemakkelijke gevoel dat niet alleen de vragen dezelfde blijven, maar ook de antwoorden. Alsof verkiezingen telkens een actiemoment zijn in een periode van voortdurende standstill.

Toch is er hoop. De economische crisis, de ineenstorting van het financiële systeem in 2008, maar ook de confrontatie met de gevolgen van klimaatverandering maken dat de debatten meer en meer over het economische systeem zelf gaan.

Paul De Grauwe, 3 maart 2010, Knack: "De kern van het macro-economische probleem vandaag is de economische groei. Als die kan worden opgetrokken, dan zal zeer snel aan de werkloosheidscrisis en de crisis van de overheidsfinanciën een halt kunnen worden toegeroepen." Traditionele economen, zoals De Grauwe, verwachten alle heil van voldoende groei alleen. Zonder groei geen banen, geen welvaart.

Tegenover deze traditionele strekking winnen andere inzichten steeds meer veld. Een daarvan is dat van Tim Jackson, de voorzitter van de sectie Economie van de Britse Sustainable Development Commission. In zijn boek Prosperity without growth (Welvaart zonder groei) wijst hij op de nefaste gevolgen van groei, maar stelt hij ook het concept zelf in vraag. Blinde groei leidt tot het opsouperen van onze grondstoffen in een sneltreinvaart en zorgt niet noodzakelijk voor meer welvaart. Ook bij groei blijven inkomensverschillen en sociale ongelijkheden bestaan. Duurzamer proberen te groeien, door efficiënter om te springen met grondstoffen en energie bijvoorbeeld, is niet de mirakeloplossing. Natuurlijk, als we minder grondstoffen verbruiken, dan zal er ook minder vervuiling zijn. Alleen wordt er nog steeds meer geproduceerd en geconsumeerd, zodat het effect van de efficiëntieverbetering in absolute termen verloren gaat. Een blijvende welvaart is maar mogelijk als onze economie functioneert binnen ecologische grenzen en de groeidwang verlaten wordt, zegt Tim Jackson.

Vorige week werd het Armoederapport 2010 voorgesteld. Meer dan een kwart van de Brusselaars leeft in armoede. Drie kinderen op de tien leven in een gezin waar niemand werk heeft. Brussel telt meer dan honderdduizend werklozen. Het zijn maar enkele vaststellingen. Een en ander leidde tot de aankondiging van een Actieplan Armoedebestrijding door de ministers Grouwels en Huytebroeck. In het parlement werd er geanimeerd, maar helaas bijwijlen ook vrij inhoudsloos over gedebatteerd. Elke Roex schreef in De Standaard dat het Brusselse politieke landschap hervormd moet worden tot een werkbaar, efficiënt en spaarzaam geheel. Als we abstractie maken van het politiek gehakketak tussen meerderheid en oppositie, dan zijn er vaststellingen en oplossingen te over. Blijven ze niet te veel steken in evidenties? Zouden de inzichten van Jackson geen betere basis zijn om onze Brusselse economie te herijken, wat veel noodzakelijker is?

Jacksons aanbevelingen steu­nen op twee grote assen, de aanpas­sing van ons economisch model, met name een structurele transitie naar koolstofarme, arbeidsintensieve ac­­ti­viteiten en sectoren. Hij hecht groot belang aan ecologische investeringen, zoals gebouwen energiezuinig maken, infrastructuur voor openbaar vervoer, openbare ruimte (voetgangergericht, groene ruimten,...). Hierin investeren zorgt voor banen en vakmanschap.

Maar ook de sociale logica moet veranderen, weg van het consumentisme. Het gaat dan over het aanpakken van systeemgebonden ongelijkheid en het versterken van het sociaal kapitaal. Inkomensverschillen zorgen voor minder levensgeluk, een slechtere gezondheid, hogere sterftecijfers. Concreet gaan het dan over de hoogte van minimumuitkeringen en minimumlonen, toegang tot onderwijs, antidiscriminatiewetgeving, misdaadbestrijding,...

Duurzame welvaart creëren voor de Brusselaars impliceert dat we een economie uitwerken die de toekomst aankan. Tim Jackson zegt dat dat iets is voor slimme, jonge economen, maar daar ben ik het niet helemaal mee eens. De voorstellen van Jackson die ik hierboven uit zijn boek heb overgetikt, klinken niet wereldvreemd. Ze zijn embryonaal aanwezig in Brussel. In politieke voorstellen die niet uitgevoerd geraken, maar ook in de concrete werking van tal van verenigingen. Het komt erop aan dit hoger te tillen - 'een actieopdracht creëren' noemde Bleri Lleshi het in De Morgen. Daar heb je dan misschien wel die jonge, slimme economen voor nodig.

Op 31 oktober 2009 liet Paul De Grauwe in De Standaard optekenen: "Twintig jaar geleden dacht ik dat de markt zichzelf wel zou bijsturen. Nu niet meer. Dat is een belangrijke verschuiving in mijn denken. Twintig jaar geleden waren er ook al economen die niet geloofden dat de markt zelfregulerend was. Alleen werden ze niet serieus genomen."

Vandaag het groeiconcept in vraag stellen wordt nog niet altijd serieus genomen. We maken ons ervan af door te spreken over duurzame groei. Dat gaat voorbij aan het idee dat we onze economie wel degelijk kunnen bouwen op andere parameters, en zo zorgen voor meer welvaart en meer gelijkheid. Het vereist een andere instelling. Alleen een andere instelling zal zorgen voor andere vragen, en vooral andere antwoorden tijdens de volgende electorale campagnes. Pas dan zal er echt iets veranderd zijn.

Door: Tinne Van der Straeten, oud-federaal parlementslid voor Groen!

Tim Jackson, Welvaart zonder groei - Economie voor een eindige planeet, uitg. Oikos/Jan Van Arkel/EPO, 14,95 euro