Opinie: Over leeglopers, randgevallen en de toekomst van de steden

"Pas sinds een op huizenjacht zijnde Bart De Wever zich er in een opiniestuk over verbaasde dat al zijn studiegenoten intussen buiten Antwerpen woonden, besteden de nationale media opnieuw wat aandacht aan de leegloop van de stad. Nochtans," zegt Open VLD-parlementslid Carla Dejonghe, "zijn de problemen niet van gisteren en zullen ze, als we niet ingrijpen, ook niet zo snel verdwijnen. De hamvraag blijft ondertussen even prangend: wat voor steden willen we?"

De cijfers die het Steunpunt Ruimte en Wonen onlangs bekendmaakte, spreken boekdelen. Brussel-Stad verliest 2.800 mensen, tegenover 2.100 in 2001. Uit Antwerpen vertrokken maar liefst 4.038 inwoners; in 2001 waren dat er nog maar 1.456. Ook in Gent, Leuven en Brugge zien we eenzelfde evolutie.

De tendens wordt ook door andere cijfers bevestigd. Zo kiest maar liefst een MIVB-medewerker op de vijf er in de loop van zijn of haar carrière voor om buiten Brussel te gaan wonen. Zodra Brusselaars een vaste baan vinden, verlaten ze de stad, op zoek naar het walhalla van de middenklasse, een huisje met tuintje op het platteland. Ik vermoed dat zich in de andere steden hetzelfde fenomeen voordoet.

Stad en niet-stad
Het leven in de stad valt niet te vergelijken met het leven 'op den buiten'. Het is gevarieerder, in veel gevallen problematischer, misschien opwindender of frustrerender, maar vooral: anders. Niet beter, niet slechter, anders . En wat ons betreft moet het ook zo blijven. De stad moet geen über-Bokrijk worden en de Vlaamse gemeenten en dorpen moeten ook geen microscopische megapolissen worden.

Wat wel moet veranderen, is de manier waarop stad en niet-stad tegenover elkaar uitgespeeld worden. Zo is dagelijks naar het werk pendelen nog altijd fiscaal een pak interessanter dan dicht bij datzelfde werk wonen. Waarom bestaat er een fiscaal gunstregime voor bedrijfswagens, maar niet voor wonen in de buurt van de werkplek? Beide systemen zouden perfect naast elkaar kunnen bestaan, en de keuze zou daarbij aan de werknemer overgelaten kunnen worden.

Maar ook de stadskorting, die al jaren bepleit wordt door mijn collega Sven Gatz, zou een goede zaak zijn. Mensen in de stad wonen nu eenmaal geconcentreerder, waardoor voorzieningen (riolering, elektriciteit, openbaar vervoer) er per hoofd van de bevolking een
stuk goedkoper zijn dan buiten de stad.

Vacuüm
Omdat de belastingen in dit land geheven worden op de woonplaats in plaats van op de werkplaats, zorgt de stadsvlucht voor een gigantisch fiscaal vacuüm in elke Vlaamse stad en Brussel. De voorsteden worden slapend rijk.

Er is nauwelijks een noemenswaardig bedrijf te vinden in Kraainem, Tervuren, Latem of Brasschaat, maar de gemeentekassen puilen er wel uit. Intussen verarmen de steden zienderogen en wordt de financiële basis om te investeren in de stad, ondermijnd. Daardoor wordt de stad meteen een heel pak minder aantrekkelijk om te wonen voor iedereen, maar vooral voor de middenklasse.

Toch blijft het debat over de stad van essentieel belang voor de toekomst van onze samenleving. Willen we dat onze steden vergeetputten worden, waar alleen overdag gewerkt wordt en waar 's avonds de 'haves' zich verschansen in gated communities , terwijl de 'have-nots' in steeds verder verpauperende buurten in het centrum huizen?

Dit is geen kwestie van passief toe- of neerkijken op 'de verloedering van de stad' met al haar allochtonen, haar overschot aan auto's en al haar vuiligheid, criminaliteit en occasionele relletjes. Dit is een keuze! Die keuze impliceert meteen ook dat het hinterland steeds verder verstedelijkt en, in het geval van Brussel, ook verder verfranst. Stad en voorstad zijn nu eenmaal communicerende vaten.

Een andere, en volgens ons veel betere, keuze is om de stad aantrekkelijker te maken voor de middenklasse. Door het wonen in de stad fiscaal interessant te maken voor die mensen. Want een middenklasse in de stad is onontbeerlijk. Ze zorgt ervoor dat de sociale tegenstellingen en spanningen minder groot worden.

Pas in die context kan de stad een motor van economische en ideologische vernieuwing worden en heeft ze ook, door de grote bevolkingsconcentratie, een minder grote ecologische impact op de Vlaamse open ruimte.

Carla Dejonghe is Brussels volksvertegenwoordiger voor Open VLD. In het parlement zit ze ook in de commissie Huisvesting. Ze schreef het boek Inbreiding van Brussel , een studie over hoe de fiscale inkomsten sterk omhoog kunnen met een degelijk middenklassebeleid