Van Parijs over voetgangerszone: 'Voorwaarts, mars!'

De magnifieke openbare ruimte bevrijden van de dominantie van de auto is een grote stap voorwaarts, schrijft filosoof en initiatiefnemer van Picnic the Streets Philippe Van Parijs. Maar er moet wel geluisterd worden naar de klachten die nu overal opduiken.

D e hele zomer lang zagen we duizenden mensen glimlachen, van De Brouckère tot het Beursplein, en nog een stuk verder. Waarom hebben we hier zo lang op moeten wachten? Decennialang hebben we de voetgangers verplicht om te vluchten naar de veel te smalle trottoirs, weg van het lawaai, de lelijkheid en de dodelijke gassen.

Het is Alain Courtois, vandaag eerste schepen, die me op de dag van de grote picknick van juni 2012 heeft doen inzien dat de eisen van Picnic The Streets niets anders waren dan de terugkeer naar het grote oorspronkelijke idee van onze ‘Haussmannsiaanse’ boulevards. Foto’s van toen bewijzen het: de lanen werden ontworpen aan het eind van de negentiende eeuw om er de Brusselaars boulevardbreed te laten flaneren, zodat ze er praatjes konden maken, zodat kinderen er konden spelen.

En toen kwam de automobiel. Die is geleidelijk aan veranderd van een curiositeit in een calamiteit. Koninklijke Besluiten van 1934 en 1936 hebben de auto de dominantie gegeven van vandaag: voortaan mochten de voetgangers niet langer vrij op de rijweg wandelen, er halt houden of schuin oversteken. De KB’s bepaalden ook dat geparkeerde auto’s in de openbare ruimte voortaan niet langer hinderlijke objecten waren die de gemeentelijke overheden moesten verwijderen.

Vandaag is de herovering van de publieke ruimte begonnen. Hiervoor was een kentering nodig, een change of mind die fundamenteel is voor de toekomst van onze steden en zelfs onze beschaving. Namelijk het besef dat, meer dan ooit, de publieke stedelijke ruimte een plek moet zijn van aangename immobiliteit, nog meer dan een van duurzame mobiliteit. Dat heeft politieke moed gevergd. En die moed zal nodig blijven. Bij de burgemeester en de schepen van Mobiliteit, onvermijdelijk op de frontlijn, en bij het hele college. En ook bij de voltallige gemeenteraad die, tijdens de zitting van 3 februari 2014, het gebruikelijk partijpolitiek gekibbel heeft kunnen overstijgen door en bloc het principe van de grote voetgangerszone te steunen.

De eenentwintigste-eeuwse voetgangerszone is en zal erg verschillend zijn van de negentiende-eeuwse. Om te beginnen kan ze rekenen op een krachtig ondergronds openbaar vervoersnetwerk. Onder meer daarom zal ze te maken krijgen met een veel grotere en diversere groep van bezoekers. Het samenspel zal bijgevolg complexer zijn. Naast de glimlachjes zullen er ook wel grimassen te zien zijn. Bijvoorbeeld wanneer een dronkenman wandelaars lastig valt. Wellicht net zoals u heb ik dit ook meegemaakt, trouwens ook vòòrdat de voetgangerszone er was en elders in de stad. Wellicht net zoals bij u leidt dit soort incident bij mij tot drie bedenkingen. Ten eerste moet men niet te snel de voetgangerszone verantwoordelijk achten voor alles wat erop en errond foutloopt. Ten tweede, als we het dan toch over alcoholisme hebben: we hebben erg veel geluk dat de Brusselse immigratie er vooral één is van moslims. Tot slot: over dit pijnpunt evenals over alle andere moeten we openstaan voor klachten en suggesties.

Daarom is de Overlegcommissie van 14 oktober aanstaande zo belangrijk. De overlegcommissie is een prachtige instelling. Ze heeft in het verleden al vaak onherstelbare stommiteiten verhinderd, onverdedigbare projecten een halt toegeroepen. Precies door de aandacht te trekken op wat misschien veronachtzaamd is, door de particuliere belangen te laten uitspreken en zo beter het algemeen belang te definiëren.

Er zullen zeker veel klachten zijn, en geweeklaag waarschijnlijk ook. Niemand mag ontkennen dat het project op korte termijn voor overlast kan zorgen en voor een omwenteling in het leven van sommige buurtbewoners die hier niet om hadden gevraagd. Maar, laten we wel wezen: deze ingreep is maar een akkefietje vergeleken met de massale afbraak van woningen en handelszaken door de overwelving van de Zenne (begonnen in 1867), en vervolgens voor de bouw van de Noord-Zuid-verbinding (begonnen in 1909).

Dat wil niet zeggen dat er niet naar klachten geluisterd moet worden, zelfs slecht geformuleerd of onvolledig geïnformeerd, en vooral naar constructieve suggesties. Het recht om te worden gehoord mag niet verward worden met het recht om zijn wil op te dringen. Maar de plicht om manmoedig verder te gaan mag ook niet verward worden met de plicht om zijn oren toe te stoppen.

Na het bijstellen van wat kan en moet, is het in ieders belang om resoluut vooruit te gaan. Er mogen geen kostbare tijd en middelen verloren gaan door vertragingsmanoeuvres. Er is niets erger dan onzekerheden te laten bestaan, het moment uit te stellen waarop men ten volle zal kunnen genieten van de bevrijde ruimte, de wonden zal kunnen verzorgen en de nieuwe mogelijkheden zal kunnen ontdekken en uitbuiten.

Voor wie liever had gehad dat de voetgangerszone er niet kwam, bestaat de wijsheid erin om het voorbeeld te volgen van de handelaars en buurtbewoners van zoveel andere steden die een gelijkaardige transitie hebben meegemaakt, en die erin geslaagd zijn om van een bedreigende uitdaging een vruchtbare opportuniteit te maken.

Rustplekken
De magnifieke openbare ruimte bevrijden van de dominantie van de auto is een grote stap voorwaarts. Maar het is geen garantie op eeuwige vrede. In het eeuwenlange toekomstige leven van deze voetgangerszone, zal men blijven kibbelen over welk gebruik het meest geschikt is: te veel of te weinig groen, terrassen, speelterrein voor kinderen of niet, grote evenementen, toegang met gemotoriseerd vervoer, goedkope woningen, politieaanwezigheid, shopping voor toeristen of rustplekken voor daklozen. Dat is allemaal software waarover steeds opnieuw gediscussieerd kan en zal worden.

Dat men maar zo snel mogelijk het hart van onze stad heraanlegt. Net zoals bij het autovrij maken van de Grote Markt en de fietspaden op de Wetstraat, zullen we ons snel afvragen waarom we er zolang over hebben gedaan om te doen wat het gezond verstand zegt en om het volgende te beseffen: zowel voor onze gezondheid als stadsbewoners als voor de toekomst van de planeet hebben we de grootste nood aan een openbare ruimte waar we plezier aan kunnen beleven in plaats van een waar we alleen maar doorheen willen razen.
Voorwaarts mars!

Philippe Van Parijs is Brusselaar en hoogleraar aan de universiteiten van Louvain-la-Neuve en Oxford