Zomerse bespiegelingen bij winterse thuislozenopvang

Een thuisloze is geen dakloze, of niet per se. Om een thuisloze verder te helpen, volstaan ‘bed, bad & brood’ niet. Erwin Vanhollebeke van Centrum Algemeen Welzijnswerk Archipel wil dat we nú al nadenken over thuislozenbeleid, want komende winter staan niet alleen thuislozen, maar ook vluchtelingen en mensen zonder papieren weer in groten getale aan de deur.

Nu we de zomer inzetten, is het tijd om te denken aan de komende winter. Voor vele dak- en thuislozen in Brussel is het menens. Wordt er aan hen gedacht? Tijdens een nachttelling van het aantal thuislozen, georganiseerd door La Strada, het Steunpunt Thuislozenzorg Brussel, begin vorige winter 2010, klokte de teller af op 1.944 mensen, onder wie 611 mensen op straat en in de noodopvang, 769 mensen in de erkende onthaalhuizen voor thuislozen, 189 mensen in niet-erkende opvanginitiatieven, 275 mensen in onderhandelde bezettingen en honderd mensen in kraakpanden.

Hoe moet je antwoorden op deze bittere realiteit? Wat doet nu eigenlijk die thuislozenzorg? Wie is het doelpubliek, en wat betekent het om thuisloos te zijn?

Al die vragen worden behandeld in het boekje Thuislozenzorg - Ben je voldoende betrouwbaar om op te vertrouwen? van het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) Archipel. Een exemplaar is te verkrijgen op www.archipel.be . De kern van de visie vat ik hieronder samen.

Thuis- en dakloos
Onder thuisloosheid verstaan de meeste mensen geen woning hebben (dakloosheid), maar het gebrek aan huisvesting is slechts een symptoom van thuisloosheid of, beter gezegd, een symptoom van thuisloos zijn. Thuisloos zijn is namelijk geen statisch gegeven. Het is een circulair proces, gekenmerkt door gebeurtenissen tijdens de levensloop waardoor mensen de verbinding met zichzelf, met de andere en met de samenleving verliezen. Het meest typerende voor deze gebeurtenissen is enerzijds het ontbreken of wegvallen van steunfiguren, en anderzijds het niet kunnen voldoen aan belangrijke basisbehoeften (een proces van ontankering). De basisbehoeften betekenen in deze context, naast een woning, ook een familiaal en sociaal netwerk, een deelname aan de samenleving, een warm nest, goed onderwijs, een inkomen, een evenwichtige dagplanning, een gezonde leefomgeving, een goede gezondheid, een basiscomfort en een evenwichtig budget.

Als verschillende van bovengenoemde noden niet ingevuld geraken en er geen steunfiguren (meer) zijn, dan kan een persoon het vertrouwen verliezen in zichzelf, in de andere en in de samenleving en valt hij terug op overlevingsstrategieën die vervreemding verder in de hand werken. Symptomen van dit proces kunnen zijn: maatschappelijke uitsluiting, eenzaamheid, schulden, een slechte gezondheid en/of hygiëne, overlast door onaangepast gedrag, werkloosheid, dakloosheid, verslaving, geweld, diefstal,... Ook angsten en depressies zijn herkenbare symptomen van dit proces.

Tijd, aandacht, ruimte
Deze elementen eenzijdig aanpakken is onvoldoende om een mens uit die neerwaartse spiraal te halen. Grootse winteropvanginitiatieven met de nadruk op 'bed, bad en brood' kunnen niet volstaan. De persoon is in zijn betrouwbaarheid geschonden, en het wederzijdse vertrouwen is weg.

Sommige mensen die al jaren thuisloos zijn, overleven in de noodopvang. Dit is onlangs nog verduidelijkt in een rapport over de evaluatie van de voorbije winteropvang. Deze mensen hebben meer ondersteuning en duurzame begeleiding nodig. Een aanpak die leeft, één die in relatie durft te gaan. De persoon is geraakt in zijn mens zijn, en het is daar waar we hem moeten ontmoeten. Zoeken naar wat er wel is, aanraken wat niet meer zichtbaar is en zorgen voor wat verdwenen is. In de kwetsbaarheid van de persoon moeten we naar antwoorden zoeken en oplossingen vinden. Dit is thuislozenzorg, de basis om van te vertrekken en de garantie voor een antwoord op de lange termijn.

Deze visie heeft consequenties. Ze vraagt om een gedifferentieerd beleid dat zich toespitst op ontmoeting en zorg. Probleemoplossend denken maakt plaats voor begrippen als verbinding, herankering en herstel van de geschonden betrouwbaarheid. Voldoende tijd, aandacht en ruimte worden voorwaarden om een gepast thuislozenbeleid te voeren.

De komende maanden zullen onder meer de bevoegde gewestministers in overleg met de hulpverleningsorganisaties zich het hoofd breken over de komende winteropvang. Elk jaar staan niet alleen thuislozen, maar ook vluchtelingen en mensen zonder papieren aan de deur van een almaar omvangrijker wordende winteropvang.

De vraag is evenwel of de noodzaak aan winteropvang juist voortkomt uit de ondoeltreffende maatregelen op de lange termijn, zowel op vlak van het asielbeleid als in het thuislozenbeleid. Voor dit laatste moet er voldoende durf zijn om te investeren in nieuwe structurele onthaalhuizen en begeleide woonvormen. Kortom, dit vraagt om een beleid dat betrouwbaar genoeg is om op te vertrouwen.

--------------------------
Edwin Vanhollebeke, vertegenwoordiger Thuislozenzorg CAW Archipel