Praat achteraf: Uit het oog

In zijn recente creatie Point of View rekt ex-PARTS-student Benjamin Vandewalle het klassieke speelterrein van de choreograaf ouit tot in het oneindige. De vraag is of toeschouwers zo ver willen en kunnen kijken.

Er zijn veel woorden nodig om, bijvoorbeeld, de openingsscène van Point of View te beschrijven. Een danser beweegt zich door de ruimte die nauwelijks visuele referentiepunten heeft. Via een stang op zijn borst is hij verbonden met een handycam die wordt gemanipuleerd door een tweede danser. Deze tweede danser filmt dus de eerste en de beelden worden geprojecteerd op een enorm scherm achter hen beiden. De toeschouwer kan zowel kijken naar de dansers op het podium als naar hun weergave op het scherm. Wat ze op beide fronten zien is hoegenaamd niet hetzelfde. Als de tweede danser die de camera manipuleert het spiegelbeeld van de choreografie van de eerste danst, dan heeft dat tot gevolg dat de camera stationair beweegt ten opzichte van de eerste danser, en lijkt het op het grote scherm alsof die helemaal niet beweegt, ook al verplaatst hij zich wel degelijk in de ruimte. Als de camera zich toch in verschillende richtingen beweegt ten opzichte van de eerste danser, dan suggereren de beelden net spectaculaire duik- en zweefvluchten en tuimelingen die er in werkelijkheid helemaal niet zijn.

De conceptuele achtergrond van deze voorstelling – samengevat in de niet heel vergezochte titel Point of View – moge duidelijk zijn: het standpunt van de kijker bepaalt diens perceptie van de werkelijkheid. Toegepast op bewegende lichamen wordt duidelijk dat de perceptie zowel door het gezichtspunt, de positie(verandering) van het bewegend lichaam als door de achtergrond wordt bepaald.

De complexiteit van de choreografie in de enge zin van het woord – het door de dansers af te leggen traject – valt in Point of View in ieder geval niet te onderschatten. Nog twee dansers voegen zich bij het tweetal, en dat gezelschap wordt niet alleen door de camerabeelden, maar ook door zijn eigen schaduw ontdubbeld. Daarna introduceert Vandewalle op de scene ook een mobiel houten kader – een ‘frame’ om maar eens een modewoord te gebruiken. Maar dat kader wordt al snel niet meer gebruikt om de ‘werkelijkheid’ te ‘framen’. Het wordt opengevouwen tot er vier kaders zijn die ook nog eens allemaal bewegen, en die de dansers nooit in één beeld kunnen vangen omdat die er voortdurend langsheen bewegen en doorheen stappen. Als de camera dan ook nog eens zijn eigen captatie capteert kom je in een oneindige loop terecht en danst alles je letterlijk en figuurlijk voor de ogen. Het minste wat je kan zeggen is dus dat Vandewalle het klassieke terrein van de choreograaf verrijkt met een extra dimensie.

Toch ontstaat de indruk dat de choreograaf bewust kansen laat liggen om de verwondering van de toeschouwer ten top te drijven, en dat het hem dus niet om virtuositeit of visueel effectenbejag te doen is. Esthetiek is ook duidelijk niet de eerste bezorgdheid van Vandewalle. De kostuums zijn wel erg elementair - dat grijze overhemd in een grijze joggingbroek neigt zelfs naar humor. Er wordt ook geen enkele poging gedaan om de technologie weg te moffelen of het decor op te leuken. Alleen de muziek - minimalistische maar toch aanwezige composities van Terry Riley maar ook een van de pot gerukt ‘Kyrie’ – voegt iets betekenisvol toe aan wat vooral een doorgedreven vormexperiment blijkt. De vraag is dan of het hele uitgangspunt boeiend genoeg is om het aan de kant schuiven van zowel het esthetische als het virtuoze aspect te kunnen verdragen. Temeer daar het vormexperiment zó ver doorgedreven dat vorm onvermijdelijk naar vormeloosheid evolueert.

Mijn persoonlijk antwoord op deze vraag is negatief. Al levert die vaststelling ook weer een nieuw inzicht op: misschien maakt het onbevredigd gevoel van mij als toeschouwer op het einde van de voorstelling wel duidelijk hoezeer wij nood hebben aan ‘framing’. Hoezeer we omwille van duidelijkheid en zintuiglijke rust eenzijdige standpunten en een partiële kijk op de zaken verkiezen boven het vervloeien van gezichtspunten.

Gezien: Point of View van Benjamin Vandewalle/Campo, op vrijdag 25 oktober in het Kaaitheater.