Mee beslissen over 5G: 5 vragen over de burgercommissie

Het parlement gaf vorige week groen licht voor de oprichting van een burgerassemblee die zich zal buigen over de stralingsnormen. Dat project moet de weg vrijmaken voor de uitrol van 5G in Brussel. Of juist niet. “Wat de burgers beslissen kan het parlement niet zo maar naast zich neerleggen.”

De tijd dringt. Eind dit jaar zal ons land de 5G-licenties veilen. Federaal minister Petra De Sutter (Groen) vraagt intussen dat de gewesten zich voorbereiden op de uitrol van het supersnelle internet. Hoe, dat zegt ze er niet bij. Dat laat ze aan de deelstaten. Ze hoopt wel in 2023 een dekkingsgraad te kunnen bereiken van zeventig procent.

De huidige stralingsnormen in Brussel zijn streng en maken die uitrol van 5G nagenoeg onmogelijk. De Brusselse meerderheid van socialisten, groenen, Open VLD en Défi beslisten om de Brusselaar hierover inspraak te geven. Verregaande inspraak. 5G is een van de twee thema’s waarover een burgerassemblee zich over zal buigen.

Daarvoor krijgen tienduizend Brusselaars binnenkort een brief in de bus waarbij ze uitgenodigd worden om aan een panel deel te nemen. Uit de inzendingen zullen 45 burgers worden gekozen die eind april-begin mei, samen met de leden van de commissie Leefmilieu in het Brussels parlement een week lang zullen debatteren over de invoering van 5G. Dat moet uitmonden in verschillende aanbevelingen.

Het initiatief is niet vrijblijvend, het zet in zekere zin het hele idee van de eeuwenlange parlementaire democratie op zijn kop. Die werkt met een getrapte representatie: parlementsleden worden verkozen om via een meerderheid wetten aan te nemen. Ze doen dat in naam van het volk. Voor dit experiment zal een burgerassemblee, die via loting tot stand kwam, mee beslissen.

BRUZZ legt in vijf vragen uit hoe dat zal gebeuren. Parlementslid Magali Plovie (Ecolo) is onze gids. Zij is al jaren specialist in wat in meer wetenschappelijk termen de ‘deliberatieve democratie’ wordt genoemd.

Waarom vult het Brussels parlement de parlementaire besluitvorming aan met burgerassemblees?

Het begrip basisdemocratie zit in het DNA van de groene partijen in ons land. Al lang trachten Ecolo en Groen de democratie met een andere blik te bekijken. Door cumul af te schaffen, of het rotatieprincipe toe te passen, zodat gekozenen niet decennialang in het parlement blijven hangen. Democratie, volgens de groene ideologie, mag niet verworden tot een machtsspel waarbij het algemeen belang ondergesneeuwd geraakt.

Dat een meer participatieve democratie al lang op het verlanglijstje staat van Ecolo en Groen hoeft dus niet te verbazen. Maar dat het zo snel na de laatste verkiezingen wordt ingevoerd, mag wel verbazen.

Amper enkele maanden na de inzwering van het Brussels parlement werd het reglement aangepast, zodat burgerassemblees voortaan mogelijk zijn. Die institutionele ingreep, in het hart van het parlement, is, volgens Magali Plovie, een unicum in de wereld.

Plovie: “We hebben hier hard voor gestreden, maar voor de invoering ervan was er weinig weerstand. Dat het parlement veel nieuwe gezichten telt, heeft daar zeker mee te maken.”

“De huidige democratie toont tekortkomingen die we te boven willen komen. Het parlement weerspiegelt niet altijd de samenleving, of de bevolking voelt er zich niet door vertegenwoordigd. Het parlement is voor veel mensen een ivoren toren. Beslissingen worden op de lange baan geschoven, uit vrees voor een electorale afstraffing. Er wordt op korte termijn geredeneerd, terwijl de uitdagingen enorm zijn. Kijk maar naar het klimaat, de razendsnelle evolutie van de maatschappij, et cetera.”

Plovie benadrukt dat de burgerassemblees de representatieve democratie niet zullen vervangen. Ze zijn een aanvulling om de democratie te verrijken. En, geeft ze ook toe, het is een experiment waar lessen uit getrokken zullen kunnen worden. “Wat er nu in stelling wordt gebracht hoeft zeker niet de definitieve vorm te zijn. Het is wel een belangrijke stap naar een andere soort democratie.”

Hoe gaat het Brussels parlement hiermee aan de slag?

Ondanks de korte tijd waarin het is ingevoerd, gingen de parlementsleden niet over één nacht ijs. Een werkgroep heeft getracht alles zo goed mogelijk voor te bereiden. Want uit ervaringen in het buitenland blijkt dat burgerdemocratie, zonder begeleiding en voorbereiding, gauw in een chaos kan eindigen.

Het parlement schreef een vademecum om het proces zo goed mogelijk te ontwikkelen, valkuilen te vermijden en op mogelijke problemen te anticiperen. Dat gebeurde in nauwe samenwerking met experten van de verschillende Belgische universiteiten.

Belangrijk daarbij is dat het Brussels parlement het hele proces uit handen geeft. Een begeleidingscomité en een extern bureau zullen, ver weg van de gekozenen, de deliberaties van begin tot einde begeleiden. Ze hebben daarbij een zekere autonomie, maar moeten dat uiteraard in volledige transparantie doen.

Die hele organisatie komt uiteraard met een kostprijs. Plovie schat die op grofweg 100.000 euro per burger­assemblee. Het Brussels parlement wil er twee per jaar organiseren. Behalve over 5G gaat een andere burgerassemblee later aan de slag met het onderwerp ‘dakloosheid’.

Hoe zal die burgerassemblee eruitzien?

Tienduizend Brusselaars worden via loting uit het bevolkingsregister gehaald. Ze krijgen een brief van het parlement met een uitnodiging om zich kandidaat te stellen voor de burgerassemblee. Al wie ouder is dan zestien en een adres heeft in Brussel kan worden uitgenodigd. Ook expats bijvoorbeeld.

Uit de inzendingen worden 45 burgers gekozen, zodat een representatief staal van de Brusselse bevolking wordt samengesteld: voldoende vrouwen en mannen, een evenwichtige socio-economische verdeling, maar ook een geografische spreiding.

Wie een duidelijk belang heeft bij het thema – stel in dit geval: de CEO van Proximus of de voorzitter van Stopstraling.be – wordt uitgesloten voor deze assemblee.

De grote vraag is hoeveel aangeschreven Brusselaars effectief bereid zullen zijn om zich kandidaat te stellen voor het experiment. Plovie geeft toe dat het hele project staat of valt met de interesse uit de bevolking. Communicatie wordt dus heel belangrijk. “We zullen het bestaan van de burgerassemblees zo goed mogelijk bekendmaken bij de bevolking, via de sociale media, via het middenveld …”

Om lobbying te vermijden, worden de uitgelote burgers door een zekere graad van anonimiteit beschermd. Maar Plovie maakt zich niet al te veel zorgen over mogelijk misbruik tijdens de deliberatie. “Wie het spel niet correct speelt, maakt het zich binnen dergelijke debatgroepen al snel onmogelijk. Dat blijkt uit ervaringen in het buitenland.”

De burgerassemblee zal samen met vijftien parlementsleden vier tot zes dagen debatteren over het thema. Ze krijgen daarbij alle mogelijke informatie, en kunnen ook beslissen om hoorzittingen te organiseren. De debatten zullen in het weekend plaatsvinden, om iedereen de kans te geven om deel te nemen. Er staat een kleine vrijwilligersvergoeding tegenover.

Wie moeilijk uit zijn woorden komt, geen Frans of Nederlands spreekt, of niet of slecht kan lezen, wordt geholpen door de facilitators. Die zien erop toe dat iedereen gelijkmatig aan het woord komt. Ook wordt er in vormingen voorzien, om de burgers uit te leggen wat er op het spel staat. “We willen zo inclusief mogelijk te werk gaan,” zegt Plovie. “Dat zijn we aan onszelf verplicht. Ik kom zelf uit de armoedebeweging. Ik weet hoe belangrijk de inbreng is van mensen die in armoede leven. We zullen er alles aan doen om ook hén de kans te geven om te praten.”

Met 5G kiest het Brussels parlement meteen voor een heel complex onderwerp. Is dat wel een goed idee?

Plovie is ervan overtuigd dat dat wel zo is. Hoe complexer, hoe beter. “Dat hebben we in buitenland ook gezien. In Ierland bijvoorbeeld. Polariserende onderwerpen als het homohuwelijk of abortus lenen zich goed tot dit soort debatten. We moeten er juist vanuit gaan dat iedereen het onderwerp goed begrijpt. Anders zitten we weer in de democratie van de ivoren toren.”

Volgens Plovie is het de taak van de assemblee om 5G, de stralingsnormen, de effecten op gezondheid en economie zo goed als mogelijk vanuit wetenschappelijk en technisch oogpunt te bestuderen, er dan over te debatteren om vervolgens een standpunt in te nemen. Dat gebeurt door middel van stemming.

Als bij de stemming blijkt dat de 45 burgers fundamenteel anders tegen het onderwerp aankijken dan de 15 parlementsleden, dan kunnen de parlementariërs de beslissing alsnog naast zich neerleggen. “Dat moet dan wel gemotiveerd worden,” zegt Plovie.

Kan de burgerassemblee ook echt een beslissing nemen?

Neen. Plovie heeft in 2017 een wetsvoorstel ingediend om de burgers ook formeel wetten te kunnen laten stemmen, maar dat is door de Raad van State ongrondwettelijk bevonden.

Is het risico dan niet groot dat de burgerassemblee een praatbarak wordt? Dat nu ook weer niet. De Brusselse regering heeft al te kennen gegeven rekening te zullen houden met de aanbevelingen van de assemblee. En zes maanden nadat de aanbevelingen zijn goedgekeurd, komt de gemengde assemblee opnieuw samen. Plovie: “Op dat moment zal het parlement rekenschap moeten afleggen aan de burgers. De aanbevelingen kunnen we dus niet zomaar naast ons neerleggen.”

De grote (theoretische) kritiek op de deliberatieve democratie is het gebrek aan legitimiteit. Beslissingen worden in handen gegeven van burgers die geen echte link hebben met de samenleving. Ze zijn dan wel via loting tot stand gekomen, maar het risico bestaat dat die samenleving zich niet vertegenwoordigd voelt door diegenen die over iets cruciaals als 5G hebben beslist. Precies wat de groene partijen wilden vermijden.

Volgens Plovie is aan die kritiek nu al verholpen door met een gemengde commissie te werken. “Het is de bedoeling dat de burgers, samen met gekozenen, over de aanbevelingen beslissen. Er is dus, als alles goed gaat, geen conflict tussen wat de burgers willen, en wat het parlement beslist.”

“Legitimiteit heeft verder ook een symbolisch belang. Wie zegt dat een beslissing genomen door een burgerassemblee niet even symbolisch kan zijn als beslissing genomen door een parlement? Legitimiteit is iets wat gaandeweg kan groeien.”

Het hele proces is vanaf eind deze maand te volgen op democratie.brussels