Artists in residence: Jacques Brel in Amsterdam

Jacques Brel mag dan al gestorven zijn aan het snelle leven dat hij leidde in door hem bezongen steden als Brussel en Parijs, het feit dat hij nu begraven ligt op zijn eiland in de Stille Oceaan, was wellicht te voorspellen door de passie waarmee hij ook kust- en havensteden als Oostende, Antwerpen, en Amsterdam omarmde.

Het is opvallend hoe in Brels dollerithit Vesoul de enige stad waarin de ik-persoon zélf zin heeft, Antwerpen is. Tevergeefs natuurlijk, want: ‘J´ai voulu voir Anvers/ On a revu Hambourg’. En als ze dan toch lijkt bij te draaien, loopt het nog mis: ‘T´as voulu voir Anvers/ On a vu qu’ ses faubourgs’. Pas later zou duidelijk worden waarom de chansonnier naar Antwerpen wilde.

In Bruxelles treurt Brel om de malaise in zijn geboortestad, op basis van de romantische herinneringen die hij aan het Brussel van vroeger heeft. Maar het romantische idee dat Brel van havensteden heeft, staat hem nog nader bij. Hoewel ook daar zeker niet alles alleen rozegeur is, trekt vooral Amsterdam hem aan. De naam Amsterdam valt al terloops in het drinklied La bière, terwijl de jolis quartiers van de stad ook worden genoemd in Knokke-Le-Zoute tango. De haven van de Nederlandse hoofdstad dient ook als dramatische point of no return in Je ne sais pas.

Maar het is natuurlijk in Amsterdam zelf, dat alle remmen los gaan, en de zeelieden zingen, slapen, sterven, weer opstaan, vreten, dansen en ten slotte pissen op de femmes infidèles die hen hun ziel en zaligheid hebben gegeven. Hoewel Brel het nummer nooit in de studio heeft opgenomen, en het alleen verscheen in de live versie op Enregistrement public à L’Olympia uit 1964, werd het een van zijn bekendste chansons, dat vele malen vertaald en gecoverd werd, zelfs door David Bowie. Brel zou het nummer geschreven hebben in zijn strandhuisje in Roquebrune-Cap-Martin aan de Franse Middellandse zee, maar het idee om een nummer over Amsterdam te schrijven zou volgens de Amsterdammers wel degelijk ontstaan zijn in Amsterdam zelf. Brel kwam voor het eerst in Amsterdam in 1954 om er op te treden in het Nieuwe de la Mar Theater in de Marnixstraat. De haven lag toen nog dicht bij de oude binnenstad, en het zou tijdens een koegentocht met zijn vertaler Ernst van Altena zijn geweest, dat hij in 1963 aanbelandde in Café De Kuil in de Oudebrugsteeg. In die muziekkroeg had Johnny Jordaan na de oorlog als zingende kelner zijn levensliederen gezongen, en ook toen Brel er kwam, werd er nog op de ‘ranzige accordeon’ gespeeld die in Amsterdam wordt genoemd.

De unieke relatie tussen Brel en Van Altena zorgt ervoor dat zijn liedjes ook in Nederland enorm populair worden. Zangeres Liesbeth List had er zelfs een conflict met haar en Brels platenmaatschappij Phonogram voor over om in 1969 List zingt Jacques Brel te kunnen opnemen.

Uiteindelijk werd de lokroep van de haven Brel te sterk en werd het duidelijk waarom hij nodig naar Antwerpen wilde. Hij kocht er de Askoy II, een jacht dat in Antwerpen was gebouwd voor Hugo Van Kuyck, die we in Brussel kennen als de architect die mee de Prévoyance Sociale, het Rijksadministratief Centrum, de Generale Bank en de Financietoren uittekende. Brel bevoer met het zeiljacht vanuit Antwerpen zowel de Atlantische als de Stille oceaan. Vanaf dan behoorde hij tot een andere mensensoort, want zoals hij in L’Ostendaise bezong: ‘Il y a deux sortes de gens / Il y a les vivants / Et ceux qui sont en mer.’ Brel liet wel geen Ostendaise achter, want hij nam zijn vriendin Maddly Bamy gewoon mee naar het markiezeneiland Hiva Oa, waar hij tot vlak voor zijn dood in een ziekenhuis in Parijs bleef en nadien ook werd begraven. Vlakbij het graf van die andere kunstenaar met zeezucht, Paul Gauguin.