Bij de VRT in het Amerikaans theater, voor de verhuis

Over negen maanden trekt de VRT weg uit het Amerikaans Theater: de openbare omroep moet besparen en heeft het huurcontract met de Belgische staat opgezegd. De volgende maanden wordt de grote verhuisoperatie voorbereid. Want behalve de bekende tv-studio en Radio 2 Vlaams-Brabant telt het gebouw ook lokalen met memorabele decorstukken en curieuze objecten van het Omroepmuseum.

B ij mooi weer loopt het Ossegempark in een wip vol met voetballende jongeren en picknickende families die de buitenmuren van het Amerikaans Theater gebruiken als 'ruggensteuntje'. Maar vandaag is het grijs en ligt het park er stil en verlaten bij. Ook binnen in het omroepgebouw is het stil. Veel volk werkt er ook niet in het grote pand: zo'n 25 man, verdeeld over Radio 2 Vlaams-Brabant, het documentatiearchief en de decoropslag. Als er tv-opnames in de studio zijn, komen er natuurlijk wel mensen bij van de Reyerslaan.

Het gebouw werd eind jaren 1950 neergezet als Amerikaans paviljoen voor de wereldtentoonstelling. Edward D. Stone, de architect, ontwierp drie cirkelvormige bouwwerken. Het grootste, nog altijd paviljoen of rotonde genoemd, bestond uit een diep in de moerasgrond verankerde sokkel met daarop een lichte constructie van plastic en glas, wel twintig meter hoog. In het midden was een binnentuin met een vijver. Een tweede, kleinere cirkel met toneeltoren deed dienst als thea­ter. De kleinste cirkel, Circarama, fungeerde als bioscoop.

Na Expo 58 braken de VS de lichte constructie boven op het paviljoen en Circarama af en schonken ze wat overbleef aan de Belgische staat.

De staat verhuurde het theatergebouw vanaf het begin van de jaren 1960 aan de BRT, die in het Flageygebouw een groot tekort aan publiekstudio's had. Het paviljoen werd verhuurd aan een schroothandelaar, die de ondiepe vijver prompt vulde met oud ijzer. Vanaf het midden van de jaren 1980 kon de openbare omroep het hele gebouw huren. In de rotonde werden eerst alleen boerenkarren en andere rekwisieten opgeslagen. Het papieren archief kwam erbij in 1990, en vijf jaar later, toen het Flageygebouw dicht ging voor renovatie, kreeg ook Radio 2 Vlaams-Brabant onderdak in het Amerikaans Theater. Aanvankelijk zou dit tijdelijk zijn - Leuven trok toen al aan de regio­nale omroep -, maar uiteindelijk besliste de BRT, inmiddels omgedoopt tot VRT, om een gloednieuwe radiostudio te bouwen in het paviljoen. De radiomensen zitten er sinds 2000. Eind mei verhuizen ze naar het stadhuis van Leuven.

Ook de andere diensten vertrekken. In de binnentuin van het paviljoen, bij de deur naar het archief, staat een container, halfvol met kartonnen opbergdozen. Het archief, dat notulen, maar bijvoorbeeld ook een handschrift van Hugo Claus bevat, keert terug naar de Reyers­laan, of toch ten dele. "We hebben hier 3,6 kilometer papier, en er kan maar de helft mee. De rest wordt gedigitaliseerd, vertrekt naar het Rijksarchief of wordt vernietigd," zegt Albert Maene, die het archief beheert.

Bureau van Jomme Dockx
Niet alleen duizenden dozen papier moeten een nieuw onderkomen krijgen. Het Amerikaans Theater herbergt ook de collectie van het Omroepmuseum, een vzw die gerund wordt door Maene en enkele vrijwilligers. De rijke verzameling is opgeborgen in de kleine kamertjes van het paviljoen en in de kelders van het theatergebouw. Het lijken wel schatkamers: honderden bakelieten en andere mooie, oude radiomodellen, tv's uit de jaren 1950, een originele Nipkowschijf (de 'voorloper' van de moderne televisietechniek), een reportagemicrofoon uit de jaren 1930, een weerkaart waarop Armand Pien met zijn krijtje het hogedrukgebied heeft aangeduid, en een aftitelrol van het jarenzestigspelletje 't Is maar een woord, met Louis Paul Boon in het panel.

De museumstukken komen van de VRT en van schenkers. "Wat ermee gebeurt? Enkele lichte stukken mogen mee naar Leuven, al de rest wordt bijgepropt in de catacomben van de Reyerslaan. Alleen betwijfel ik of de directie beseft hoe groot de collectie is," zegt Maene. Hij wijst de weg naar een andere grot van Ali Baba, het decor- en rekwisietendepot, ook weer een aaneenschakeling van grotere en kleinere opslagplaatsen. Een ervan staat tot aan het plafond vol met stoelen, een andere is gevuld met fornuizen, keukentafels, wastobbes, oude valiezen en parkeermeters, er is een bergplaats met vooroorlogse fietsen, tandems, koetsen en andere vervoermiddelen, en een wapenarsenaal vol speren, lansen en hellebaarden. Ook hier weer pareltjes: het bureau van Jomme Dockx, het zwaard van Jan Decleir uit De leeuw van Vlaanderen, de troon uit Kulderzipken. De hele voorraad zal opgeschoond worden en het beste verhuist naar een magazijn in Mechelen.

Dan komen we bij het eigenlijke theater. Van de oorspronkelijke, door de Amerikanen gebouwde theaterzaal is nog weinig over. De openbare omroep maakte er een state of the art tv-studio van. Het mooiste souvenir hangt boven in de lobby: een enorm fresco van de New Yorkse illustrator Al Hirschfeld.

In het Amerikaans Theater werd de afgelopen vijftig jaar entertainmentgeschiedenis geschreven: Canzonissima, Eurosong, Pak de poen, De droomfabriek en, later, De canvascrack en De premiejagers, allemaal werden en worden ze hier opgenomen. Momenteel staat een rood-geel-blauw schuimrubberen decor klaar voor de opnames van De slimste thuis, de nieuwe quiz met Bart Peeters.

Straks is het allemaal voorbij. De VRT trekt weg, de Belgische staat wil het pand verkopen. Maene, die hier altijd graag gewerkt heeft, betreurt het vertrek. "Oké, er is wat onveiligheid, het pand is slecht geïsoleerd en er zijn overal scheuren in de muren omdat het gebouw op moerasgrond staat, maar toch is het volgens mij een politieke beslissing: Tobback wou Omroep Vlaams-Brabant naar Leuven, en de rest moest dan ook maar weg."