Column Freddi Smekens: Leize

V antaaid herleis ik maain Brusselse Kroneek, en dan kom ik de uitdrukking ‘waarde lezer’ tegen. Helemaal toevallig zal dat wel niet zijn. Want zonder leizers zoude er gien schraaivers zaain. Hier en daar zal een verlicht filosoof mij misschien tegenspreken, maar dat zij dan maar zo. Laat er mij maar direct aan toevoegen da ’k naa ’n betche vè maaine aaige winkel spreik. Tot daartoe dan maar.

Leize heeft in de eerste plaats te maken met ons amuseire en ons informeire. Zover zal het voor iedereen wel duidelijk zijn, al vraagt men mij voor de n-de keer of ik da gielegans allien gevonne hem. Laat me stellen dat leize veel minder grenzen kent dan men op het eerste gezicht vermoedt. Zo kunnen sommigen onder ons gedachteleize of in de blik van de andere zijn/haar gedachten ontcijferen. De mare gaat zelfs, waarde lezer, dat men deu in de sterre te leize de tookomst kan veuspelle. Persoonlijk geloof ik daar niet zoveel van, maar het zou natuurlijk kunnen. Maar mogen we ons al niet gelukkig genoeg achten dat we een boek, een krant of zelfs een straatnaambord tot ons brein kunnen laten doordringen? Er bestaan medemensen dee ni kunne leize of schraaive. Ooit heb ik met een van hen gepraat. Het was misschien een wat droevig, maar wat mij betreft toch ook een verhelderend gesprek. Delen van de dialoog geef ik hier graag weer. "Ik pak de metro, mo ik weit ni woe ik moon afstappe. Omda ik de noem van de stoeses ni kan leize. Awel, maainen treuc es naaig sumpel. Ik onthaaf de koleur van alles stoeses. En op dei maneer weit ik altaaid woe da 'k ben." Ieder zijn sys­teem, dus.

Over naar iets anders, nu. Wat weinigen onder ons kunnen, is lipleize. Nochtans moet er een manier bestaan om te zien wat iemand zegt. "Nog 'n chance da gaa a lippe van taaid tot taaid staaif op ien haaft," zegt men mij dan. Waarvan akte. En die akte meteen ongescheurd de prullenmand in! De lezer die iet of wat tusse de laaine kan leize, zal ongetwijfeld begrijpen wat ik bedoel. Diezelfde lezer kan mij misschien helpen met het volgende. De uitdrukking 'n ooitgeleize gezelschap bestaat in onze Brusselse streektaal niet, of toch niet bij mijn weten. Ik heb mij altijd afgevraagd waar die lacune vandaan komt. Misschien omdat de meesten onder ons niet beseffen waarom een gezelschap uitgelezen zou zijn? Maar laten we daar nu niet te lang bij stilstaan. Want interessanter lijkt mij de opmerking van iemand die net verhuisd was en mij zei: "De meure in maain hoois woere bekan zu dun as het tapisseirpapee. Zu dun da 'k maain gebeure van gedacht kon huure verandere. Straffer nog. Ik kon zeulfs heule gedachte leize!"

Na dat alles komen we bij veuleize, waarde lezer. Ooit is mij de kans én de eer te beurt gevallen om uit eigen dichtwerk te leize ter aanvulling van de Brusselse Blindenbibliotheek. Volgens de blinde technici was elke opname prachtig. Maar het kon altijd nét iets beter. Welnu, nuut hem ik maain aaige zuveul huure leize, maar ook nooit heb ik met zuveul plezeer veugeleize. Zelfs de memorabele Nachten van de Poezie of de optredens tijdens Mallemunt hebben mij nooit op dergelijke wijze kunnen ontroeren.

Natuurlijk zijn er ook meer mysterieuze kantjes aan leize. Afleize op schaul is daar een schoolvoorbeeld van. Dat ik ooit spiekbriefjes gebruikt heb tijdens het een of ander schriftelijk examen, zal altijd een goed bewaard geheim blijven. Want stel u even voor, waarde lezer, da 'k den ienigste zou zaain dee vanzeleive op schaul afgeleize hem. In feite doet het er niet toe of het nu van nen klasgebeur of van 'n brifke was. Laat het mij voor één keer simpel stellen: het ienige da 'k tristig zou vinne, zou zaain dat er nuut ni eemand in de klas van maa afgeschreive zou hemme.

Een en ander belet niet dat ik mij nooit aan handleize zou wagen. Misschien heb ik in de loop der jaren wel ontdekt dat er booite de leivenslaain oek 'n duudslaain bestoet. En hoe dan ook zal nen boek leize altijd iets anders zijn dan ne film bezeen. Persoonlijk zie ik ons eerder vijf keer dezelfde film bekijken dan twee keer hetzelfde boek lezen. Maar laten we in elk geval leize en blaave leize. En moge dat laatste lang en in de gloria zijn.