Gesprek met Maria Dermitzaki, fotografe en lichtontwerpster

Karel Van der Auwera
© Brussel Deze Week
28/03/2010
"Werken aan mijn eerste fotoboek, over de gemeenschap van het Kretenzische dorpje Potamies, was een les in nederigheid. De verhalen van die mensen vervulden me met het besef dat ik nog niet veel had meegemaakt, dat ik heel weinig wist. Die honger naar kennis en inzicht zit ook in mijn tweede boek, 'Grieken in Limburg'." Maria Dermitzaki is een Griekse fotografe en theaterlichtontwerpster. Als geen ander legt ze met oog en pen erfgoed en overlevering vast in een boeiende mix.

Weet van een Griekse gemeenschap in Limburg had Maria Dermitzaki niet toen ze in 1998 naar Beringen kwam, om mee te werken aan het Kolenspoorfestival. "Emigratie maakt al bijna honderd jaar deel uit van de geschiedenis van Griekenland; de helft van de twintig miljoen Grieken leeft buiten de grenzen van het vaderland. Maar in hartje Vlaanderen Grieken ontmoeten vond ik onvoorstelbaar. Jarenlang is het in mijn achterhoofd blijven spelen. Toen ik me definitief in België kwam vestigen, leek me de tijd rijp om er ook iets mee te doen."

Daar, temidden van het bronsgroen eikenhout en de restanten van het rijke mijnverleden, bloeide in 1998 ook de romantiek op: Dermitzaki leerde er Vital Schraenen kennen, die als regisseur aan het festival meewerkte. "Ik woonde in Athene, Vital in Brussel. Toch heeft onze liefde standgehouden. In 2007 besloten we te trouwen en een einde te maken aan dat geheen-en-weer tussen Brussel en Athene. Het is Brussel geworden. Dat was niet zo evident, de band met mijn vaderland is heel sterk. Maar het leven is hier zoveel makkelijker. Voor een niet-Griek is het heel moeilijk om een kijk te hebben op de waanzinnige manier waarop de Griekse maatschappij in elkaar zit. Je moest - en moet - echt wel een survival -mentaliteit hebben om daar te kunnen leven. Maar vraag me alsjeblieft niet om een doorwrochte politieke analyse, want dat is niet mijn ding. Wat ik wel met zekerheid weet, is dat het systeem hier zoveel vriendelijker voor mensen die actief zijn in de artistieke wereld. Daar is het ons-kent-ons: zonder connecties kom je niet aan de bak. Ik ben na mijn verhuizing onmiddellijk aan de slag kunnen gaan. Twee jaar toeren als lichtontwerpster met het gezelschap van Peter Brook. En tegelijkertijd heb ik hier gewerkt aan mijn project Grieken in Limburg ."

Van Heraklion naar Athene
Het nieuwe project borduurde voort op een concept waarmee Dermitzaki, niet toevallig op Kreta, haar eerste ervaringen had opgedaan. "Ik ben er opgegroeid, in Heraklion. Toen ik tien was, zijn we met ons gezinnetje verhuisd naar Athene. Mijn vader werkte voor de overheid en werd overgeplaatst, nee zeggen was geen optie. Voor mij was het een schok, gewend als ik was aan het kleinschalige en de natuurpracht van Kreta. Heraklion is weliswaar de hoofdstad van Kreta, maar het is een kleine, rustige stad, met een mooie, kleine zeehaven. Athene daarentegen is een mierennest, een metropool die nogal wat aanslagen op architecturaal vlak te verduren heeft gekregen."

"Ik heb me aangepast, maar de liefde voor Kreta is gebleven. Vandaar mijn boek over Potamies, waarbij ik aan de hand van getuigenissen en foto's geprobeerd heb zo ver mogelijk terug te gaan in de tijd. Met niet alleen aandacht voor de feiten, maar ook voor het esthetische. Dat laatste heb ik altijd in mij gehad. Al zolang ik me kan herinneren, heb ik me instinctief aangetrokken gevoeld tot beelden, tot het spel van het licht. Het observeren van het veranderen van het licht, beelden, kleuren: uren kon je me er zoet mee houden."

Uit de koekendoos
Een project als Grieken in Limburg op poten zetten en afwerken: voor Dermitzaki was het puur genieten. "Oude prenten leiden een leven op zich, dikwijls onderschat. Als ik de mensen vroeg om oude foto's, dan zeiden de meesten: 'Ja, we hebben er wel, maar mooi zijn ze niet.' En dan ging het deksel van een suiker- of koekendoos, en kwam er een schat aan prachtig beeldmateriaal tevoorschijn. Aangevuld met boeiende verhalen, niet zelden verteld met tranen in de ogen."

"Het project heeft drie luiken. Eén: een tentoonstelling die nog tot en met 11 april loopt in het stadhuis van Genk: foto's en objecten die het verhaal van de Grieken in Limburg vertellen. Twee: het boek, persoonlijke getuigenissen in woord en beeld. En drie: een documentaire. Alles in samenwerking met Vital, die ook de montage van de documentaire voor zijn rekening heeft genomen."

"Het spreekt voor zich dat de getuigenissen van de immigranten van de eerste generatie het meest relevant zijn. Zij waren de pioniers, toen de stroom van Italiaan­se gastarbeiders was stilgevallen na de mijnramp van Marcinelle in 1956. Die ramp heeft aan 262 kompels het leven gekost. Op dat moment leefden er al wel Grieken in België, sponzenduikers die zonder werk waren gevallen door de opkomst van de synthetische spons, made in the USA . Maar het was pas in 1957, na de ondertekening van bilaterale akkoorden, dat de toestroom van gelukzoekers uit Griekenland naar België op gang kwam. Mensen die de zware erfenis van de Tweede Wereldoorlog - met een drievoudige bezetting door Duitsers, Italianen en Bulgaren - torsten, en daarna onder de verwoestende burgeroorlog hadden gekreund. Economische basisstructuren waren vernield, veel van de landbouwproductie was stilgevallen, veel Grieken zagen geen overlevingskansen meer in eigen land."

Nu telt de Griekse gemeenschap in België 25.000 zielen; vierduizend van hen leven in Limburg. "Het merendeel kwam niet om te blijven. Eén jaar werken, genoeg geld verdienen om de familie te onderhouden en dan terug naar Griekenland. De meesten zijn ook teruggegaan. Sommigen al na een paar dagen, omdat het werk hun te veel angst inboezemde. In Griekenland is er alleen maar mijnbouw in horizontale tunnels, hier moesten ze tot een kilometer in de ondergrond afdalen, met alle gevaren van dien. Alleen wie in Griekenland helemaal niet wist van welk hout pijlen te maken, is gebleven. Al zijn sommigen ook wel uit trots gebleven: 'Ik ben gekomen om iets op te bouwen, ik laat me niet afschrikken door de eerste de beste tegenslag.' Na de sluiting van de mijnen zijn veel Limburgse Grieken naar Brussel verhuisd, waar ze kruidenierszaken hebben geopend, restaurants, cafés."

"De geschiedenis van de Grieken die ik vertel, is gedeeltelijk ook de geschiedenis van België. Vandaag zijn die Grieken helemaal geïntegreerd, met kinderen en kleinkinderen. Drie generaties, met elk hun verhaal over de spanning tussen de Griekse roots en het Belg zijn. De paradox van vasthouden van wat was en de realiteit van de nieuwe omgeving."

Onder het oppervlak
Onder het genot van een Grieks zandkoekje - met liefde gebakken door Dermitzaki's moeder, op bezoek ter gelegenheid van de boekvoorstelling - snijden we ook nog even het hoofdstuk Brussel aan. "Voor mij is Brussel een heel kalme stad, in tegenstelling tot hoe veel Belgen ze ervaren. Het leven is hier relatief makkelijk; je kunt je concentreren op je werk, omdat je een beetje als vanzelf makkelijker thuis blijft. In Griekenland is de kleinste aanleiding genoeg om buiten te gaan."

"Brussel is ongemeen interessant. Een rijke mix van mensen, zowel in rang en stand als in etniciteit; een boeiend cultuurleven. Plus: er leeft ongelooflijk veel onder de oppervlakte. Leg in Brussel de moed aan de dag om verder te gaan dan de eerste indruk, en je ontdekt ongelooflijk veel. Een fotoboek over Brussel? Waarom ook niet; de stad leent zich uitstekend tot mijn werkwijze. Ik vind het trouwens ook als mens belangrijk dat je de plek waar je leeft, echt leert kennen. Zolang je dat niet hebt bereikt, ben je nooit echt thuis. Lost in space and time. Voor mij is Brussel dus echt wel work in progress. "

:: Grieken in Limburg is een project van de vzw Tirasila, de Dienst Cultuur en Cultuurcentrum Genk en Erfgoedcel Mijn-Erfgoed. De tentoonstelling (Stadsplein 1, Genk) is nog tot en met 11 april dagelijks (behalve op zondag) gratis te bezoeken van 9 tot 17 uur. Het gelijknamige boek is uit bij Epo, telt 300 blz. en kost tot en met 11 april 28 euro, daarna 35 euro

Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.

Lees meer over: Vorst, Samenleving

Iets gezien in de stad? Meld het aan onze redactie

Site by wieni