'Kuregem is niet de Far West'

"Ik wil de problemen van Kuregem niet verbloemen. Maar de Far West, zoals een kwaliteitskrant Kuregem onlangs noemde, is het hier allerminst." Jan Claes is pastoor in Kuregem.

Nu bijna twintig jaar geleden streek Jan Claes, uit het Limburgse Waterschei, in Kuregem neer. "Ik gaf les aan de Pastoraal Theologische Hogeschool van de jezuïeten. Ondertussen moest ik ergens wonen. Zo ben ik in Kuregem terechtgekomen. Ergens begin jaren 1990 is me gevraagd ook het pastoraal werk op mij te nemen."

Les geeft Claes nu al enkele jaren niet meer, pastoor is hij nog altijd. "Het was dan ook liefde op het eerste gezicht: zowel het multiculturele als het volkse sprak me aan. Net als het feit dat het pastoraal werk hier al langer heel wijkbetrokken was. Kuregem heeft zelfs priester-arbeiders gehad. Onder meer Egied 'Gied' Van Broeckhoven, die in 1967 bij een werkongeval in de staalfabriek Devisch om het leven is gekomen. Nadien heeft men zijn dagboek gevonden: pareltjes heeft die man geschreven. Vlaanderen weet daar niets van - terwijl hij in Amerika zo goed als heilig verklaard is... Wat Gied Van Broeckhoven deed, in het begin van de jaren 1960, was revolutionair. Dat mocht niet: priesters moesten priesters zijn, die mochten niet gaan werken."

"Door die sociale betrokkenheid voelde ik me hier onmiddellijk thuis, maar toch is het niet in de eerste plaats mijn taak om sociaal of cultureel werker te zijn, wel priester. De eigen gemeenschap opbouwen samen met gelovigen - maar ook samen met niet-gelovigen - en van daaruit in de wijk iets betekenen voor anderen. Het is een religieuze invalshoek, maar daar kies ik meer dan ooit voor. Ik geloof er vast in dat de Kerk een signaalfunctie heeft en voor kleine mensen een opvang kan zijn. Een thuishaven waar ze met hun gebrokenheid een beetje mogen thuiskomen. Maatschappelijk, religieus. Dat is het wezen van mijn werk. Om het met de woorden van Gied Van Broeckhoven te zeggen: 'Brussel, brandend braambos van Gods tegenwoordigheid'."

Brandend braambos? Meer nog: de wijk ádemt religie. "Naast de twee kerken, zes moskeeën en de synagoge zijn er ten minste dertig 'wilde' kerken. Afrikaanse, Zuid-Amerikaanse, noem maar op. Zelfs achter mijn tuin ligt er een: elke zondag kan ik genieten van Zuid-Aziatische religieuze muziek. Maar positief is het niet allemaal. Ik denk dat er ook heel veel wantoestanden zijn: uitbuiting van de kwetsbaarheid van mensen komt ongetwijfeld voor in verschillende van die centra. Maar ondertussen zit je wel met feit dat het religieuze een zeer belangrijke rol speelt, en dus ook als het over integratie gaat. Dat wordt dikwijls vergeten. Een goed voorbeeld daarvan is de opening van de nieuwe Turkse moskee nu twee jaar geleden. In zijn toespraak was de burgemeester vol lof over de sociale en de culturele functie van de moskee. Maar wat die man niet begreep, is dat hij pas het hart van die mensen kon raken zodra hij ook het belang van de religieuze functie in de moskee zou benadrukken."

"Anders gezegd: als het geseculariseerde België het religieuze niet verdisconteert, dan is het blind. Hier zijn studenten van de VUB een enquête komen uitvoeren over het sociaal-culturele leven in de wijk. Dertig, veertig organisaties en groepjes hadden ze ontdekt. Maar als je het had over kerkorganisaties, die toch meer doen dan alleen maar liturgie vieren, dan was het van: 'Dat is godsdienst, dat heeft daar toch niets mee te maken.' Van een onvoorstelbare geborneerdheid vind dat. Niet dat ik wil dat god terug in het centrum komt, begrijp me heel goed, maar ik zeg altijd: 'Als men zich niet met de religie bezig gaat houden, dan zal de religie zich met u bezighouden.' En dan op een manier waarvan velen nog spijt zullen krijgen. Als religie geen ruimte krijgt, dan kweek je gewoonweg fundamentalisme. Voor mij is het dan ook fundamenteel dat een gelovige evenveel respect krijgt als een niet-gelovige."

Rusthuis
Sinds twee jaar is pastoor Claes ook deken van Brussel-West en moet hij in 33 parochies de vinger aan de pols houden. Maar Kuregem laat hij niet los. "Ik heb de bisschop gezegd: 'Ik wil deken worden, op voorwaarde dat ik hier mag blijven.' En blijven wil ik, nog meer dan vroeger. Ik kan me niet voorstellen dat ik weer in Limburg zou gaan wonen. Al ga ik nog wel elke maandag in Genk mijn moeder, die ondertussen 92 is, bezoeken."

"Niet alleen ik wil hier oud worden, velen willen het met mij. Daarom zou ik ook willen dat er een rusthuis komt, want wij Kuregemnaars moeten nu elders oud worden en sterven. Nu zoeken we naar een mogelijkheid om een rusthuis in de wijk in te planten, in het kader van de woonzorgcentra van minister Grouwels. Een rusthuis voor mensen uit de buurt, niet voor rijk volk. Een mogelijkheid zou misschien zijn dat we onze tweede kerk, die van Sint-Franciscus, die bestemming geven. De kerk is al meer dan tien jaar gesloten omdat er stenen binnen vallen; alleen de winterkapel, waar je met honderd vijftig man kunt zitten, wordt nog gebruikt. De kerk is sinds een zestal maanden beschermd, na tien jaar dossierwerk. Ik heb het al aan de minister voorgesteld: 'Waarom zou het grootste gedeelte van de kerk niet omgebouwd kunnen worden tot rusthuis?' Ook omdat in het beschermingsbesluit staat dat ze een nieuwe bestemming moet krijgen, en niet alleen voor katholieken. Het zou perfect kunnen, met natuurlijk nog altijd ruimte voor de cultus. Intercultureel, eventueel met moslims."

Sans-papiers
Ook de mensen zonder papieren kunnen rekenen op Claes' steun. Zo ging hij drie jaar geleden in de clinch met de burgemeester, wijlen Jacques Simonet, toen die de politie een einde liet maken aan de bezetting van Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt. "Het wordt een uitdaging om een oplossing te zoeken voor al de mensen zonder papieren die na 15 december uit de boot zullen vallen. Al zeg ik liever: mensen die niet de juiste papieren hebben , want papieren hebben ze meer dan u en ik samen. Er zijn heel wat mensen die voor maart 2008 nooit de wil hebben uitgedrukt een regularisatie van hun toestand te wensen. Omdat hun door goedmenende advocaten was gezegd dat het toch niets zou uithalen. En nu komen ze naar mij, dertig man staat er soms aan te schuiven. Velen onder hen willen de kerkbezetting van destijds als middel hanteren om te zeggen: 'In feite hebben we wél de wil uitgedrukt om geregulariseerd te worden.' Een strohalm waaraan ze zich vastklampen. Er zijn er 5.800 gepasseerd, die we ingetikt hebben op lijsten die nu bij Freddy Roosemont, de directeur-generaal van Vreemdelingenzaken, liggen. Ik ken er niet meer dan honderd van. Ik ga ze ook niet allemaal verdedigen; als ik dat zou doen, dan zou ik mijn geloofwaardigheid verliezen en dat zou niet eerlijk zijn tegenover de mensen die ik wel ken. Maar toch scheept het me op met een gewetensvraag."

"Het is een levensgroot probleem, en alweer zullen het de zwakste schouders zijn die de zwaarste last dragen. De gewone Brusselse bevolking - ook de Vlaamse - die hier al jaar en dag leeft, maar nooit in de krant komt. De bevolking die al jaar en dag de ene migratiestroom na de andere draagt en verdraagt, en daar al met al vrij goed mee omgaat."

"Of het de Vlaming zijn koude kleren raakt, is zeer de vraag. Als Vlaamse Brusselaar heb ik het soms dan ook heel moeilijk om Vlaanderen te begrijpen. Het voor mij egoïstische Vlaanderen. Is het nu zo erg dat er Vlaams geld in Brussel wordt gepompt, waarvan ook Franstaligen profiteren? Als ik in een milieu leef waar de anderstaligen zich gelukkiger voelen, dan heeft dat ook een positieve invloed op mijn leven. Om het even waar het geld vandaan komt. Ons dienstencentrum Cosmos aan de Anderlechtsepoort wordt voor tachtig procent door niet-Vlamingen bezocht. Dat is Vlaams geld, oké, maar de Vlamingen van de wijk gedijen daar ook. Heel goed zelfs."