‘Leerkracht in Molenbeek, dat klinkt stoer’

“Wanneer er een structurele oplossing komt voor het Brusselse lerarentekort? Wellicht pas als het systeem ontploft. En dat gaat gebeuren.” Een gesprek met directeur Dirk Letens en leerkracht Karlien Tiebout van de Vier-Windenschool over lesgeven in Molenbeek en het groeiende lerarentekort.

D e basisschool is gevestigd in een aftands gebouw in een kleurloze straat. Boven de toegangspoort trekken een fietswiel en een spandoek de aandacht. Het wiel is het embleem van Spaak, enkele Brusselse leerkrachten die zich twee jaar geleden verenigden om uiting te geven aan hun ongerustheid over het lerarentekort in het Brusselse onderwijs. Het spandoek is een restant van de protestmars eind november. Na een schietpartij in de buurt besloot de school om, tegen het advies van burgemeester Philippe Moureaux (PS) in, met de kinderen op straat te gaan voor meer veiligheid en netheid in de wijk. 'Molenbeek is onze thuis' meldt het inmiddels verfomfaaide doek.

Heeft de mars iets uitgehaald? Er ligt weer zwerfvuil op straat. Heeft de burgemeester een charmeoffensief gelanceerd? En is de wijkagent al langsgeweest?
Dirk Letens: "Ik heb nog geen effect gemerkt. We hebben wel een goed gesprek gehad met de schepen van Openbare Netheid. Maar de politie blijft een pijnpunt. Ik weet inmiddels wel wie de wijkagent is. Hij zat mee op het overleg met de burgemeester dat na de mars heeft plaatsgevonden. Maar ik heb nog niets van hem gehoord. En neen, de burgemeester is geen charmeoffensief naar onze school begonnen. Ik heb het gevoel dat hij de Vlamingen als een verwaarloosbare minderheid beschouwt. Die hebben toch alleen maar kritiek, lijkt hij te denken."

Vele kandidaat-leerkrachten huiveren als ze 'Molenbeek' horen. Is het na de mars nog moeilijker om de vacatures ingevuld te krijgen?
Letens: "Dat is wat Moureaux zei: 'Met jullie mars leggen jullie weer eens de nadruk op het negatieve.' Ik vind dat flauw. Er is hier vlakbij wel iemand neergeknald. Als burger moet je dan tonen dat je niet akkoord gaat. Ik vond het een positieve mars, die ook op een positieve manier door de media is opgepikt. Volgens mij zal dit uiteindelijk een gunstig effect hebben. Wij hebben getoond dat dit een school is waar beweging is, die haar verantwoordelijkheid neemt. Op de lange termijn zal dit onze naamsbekendheid en aantrekkingskracht vergroten. Maar daarmee is het probleem van het lerarentekort natuurlijk niet opgelost."

Hoe prangend is dat probleem op dit moment in uw school?
Letens: "Ik heb dit schooljaar al een voltijdse GOK-leerkracht moeten inschakelen in een klas. Die GOK-uren, bedoeld om leerachterstand weg te werken, vallen dan weg. Voltijdse vacatures raken in bijna geen enkele school in Molenbeek nog ingevuld, toch niet door mensen die daarvoor zijn opgeleid. We zijn nu eenmaal gevestigd in een buurt die als moeilijk geldt en waar ook effectief problemen zijn. Je krijgt in deze school en in deze wijk heel veel mogelijkheden, maar hier lesgeven is niet eenvoudig. Er wordt een extra engagement van de leerkrachten verwacht. Het lerarentekort zal alleen maar groter worden. Nu kunnen we nog bufferen, maar op een keer ontploft het."

Karlien Tiebout: "Aanvankelijk was het zo dat we de brandjes tijdens het jaar niet meer geblust kregen. Nu is het aan het begin van het schooljaar al moeilijk om de vacatures in te vullen met bekwame mensen."

Het probleem van het lerarentekort sleept al een hele tijd aan. Er werden al oplossingen gesuggereerd, zoals de Brusselpremie. Maar is er inmiddels iets concreets gebeurd?
Tiebout: "Neen, er zijn nog geen maatregelen genomen die het lesgeven in Brussel aantrekkelijker moeten maken. Integendeel, de tweetaligheidspremie is zelfs afgeschaft. Veel stelt die niet voor, dertig euro per maand, maar het is een extraatje. Wie het getuigschrift behaald heeft, krijgt het geld nog steeds. Maar het examen is inmiddels afgeschaft. Voor nieuwe leerkrachten bestaat die vergoeding dus niet meer."

Vlaams minister van Onderwijs Pascal Smet (SP.A) stelt voor om leerkrachten uit Nederland te halen. Kan dit een oplossing zijn voor een school in Molenbeek?
Tiebout: "Ik denk dat de minister het vooral als een oplossing voor Antwerpen ziet. Het probleem van het Brusselse onderwijs is dat het te klein is om te wegen op het beleid. De Vlaamse centrumsteden hebben dezelfde problemen, zo wordt gezegd."

Letens: "Dat klopt ook, maar in Brussel komen er nog een paar elementen bovenop: de grootstedelijke context, de talen, het feit dat Brussel een drempel is voor steeds meer jonge mensen."
Tiebout: "Ook van onze school wonen er maar twee leerkrachten in Brussel."

Wat zou er kunnen gebeuren om het onderwijs in Brussel aantrekkelijker te maken?
Tiebout: "De lerarenopleidingen moeten ervoor zorgen dat Brussel niet als iets vreemds, moeilijks en overdreven gevaarlijks wordt aangezien. De HUB stuurde stagiairs bijvoorbeeld altijd met twee naar een Brusselse klas. Welke boodschap geef je dan? De Brusselse opleidingen hebben dat nu wel begrepen, de Vlaamse totaal niet."

Maar er is meer nodig?
Tiebout: "Er zit een reusachtig lerarentekort aan te komen, en in de steden zullen we dat het eerst voelen. Er moeten daarom maatregelen voor de steden komen. Ik was zelf geen voorstander van de Brusselpremie, gewoon omdat die te laag was. Mensen komen niet naar Brussel voor veertig, vijftig euro extra. Men zal andere stimuli moeten verzinnen: gratis internet, ik noem maar wat."

Letens: "Je leest soms dat het Nederlandstalig onderwijs in Brussel geen kwaliteit biedt. Maar daar waar de beste leerkrachten nodig zijn, komen ze moeilijk of niet. De overheid wil daar ook niet op inzetten. Ik wil niet beweren dat er voor Brussel niets gebeurt: we krijgen extra werkingsmiddelen, omkadering en ondersteuning van het Onderwijscentrum. Maar het essentiële punt is: je moet de mensen hebben - en houden. Want vaak beginnen leerkrachten hier vol goede moed, maar vertrekken ze al vlug terug naar Vlaanderen, omdat de druk te hoog is, het werk te zwaar, de verplaatsing te vermoeiend. Wij hebben ze dan opgeleid, drie, vier, soms maar één jaar, terwijl de mentoruren intussen ook afgeschaft zijn. We zijn verworden tot het opleidingscentrum van Vlaanderen."

Realiseert de Vlaamse overheid zich dat dan niet?
Tiebout: "Zowel bij de vakbonden als op het kabinet zeggen ze: 'We zijn ermee bezig, het wordt meegenomen in het loopbaandebat.' Maar dat verloopt achter gesloten deuren, we weten zelfs niet of Brussel vertegenwoordigd is in dat overleg."

Letens: "Volgens mij zal er voor Brussel niets speciaals uit de bus komen. Ik denk dat het voor de minister ook heel moeilijk is om in dialoog te gaan, enerzijds met de netten en anderzijds met de vakbonden. Niemand geeft graag verworven rechten af."

Meer leerkrachten uit de buurt, meer allochtone leerkrachten, zou dat geen oplossing zijn?
Letens: "We zouden niet liever willen dan dat er leerlingen van onze school hier later les komen geven. Maar er is een probleem met de perceptie, de prestige van het onderwijs, zeker van het lager. Als allochtonen doorstuderen, kiezen ze voor een beroep met meer prestige."

Tiebout: "Als je zegt dat je onderwijzer bent, krijg je weinig wauw-reacties, behalve als je erbij zegt: 'In Molenbeek', dan heeft het plots iets chics, iets stoers."

Minister Smet lanceert ook een proefproject waarbij in concentratiescholen op een andere manier wordt lesgegeven. Is dat nodig?
Letens: "In echte concentratiescholen is wellicht een andere aanpak nodig. Nu is het voor hen bijzonder moeilijk om de eindtermen te halen. Maar ook voor een school als de onze moet er iets gebeuren. We hebben de afgelopen vijftien jaar steeds meer Nederlandstalige kinderen gekregen. Inmiddels zitten we aan dertig, 35 procent. In zowat elke klas zitten zeer zwakke kinderen, een tussengroep én heel sterke kinderen. Zoveel diversiteit vergt extra ondersteuning. Maar de GOK-omkadering daalt omdat we steeds minder GOK-leerlingen hebben."

Tiebout: "Ik vind het Brusselse onderwijs, met zijn opdeling in Frans- en Nederlandstalige scholen, heel artificieel. Dat beantwoordt niet aan de realiteit van de stad."

Jullie wisselden enkele jaren geleden voor de taalvakken native speakers uit met de aanpalende Franstalige basisschool.
Letens: "Ja, maar dat is gestopt. Het liep vast op verschillen in cultuur, onnozele dingen eigenlijk, zoals het feit dat zij om drie uur stoppen en wij om halfvier. Onze leerkrachten waren heel gemotiveerd, bij de Franstalige lag dat anders. Het is wel zo, zij hebben een ander loon, grotere klassen, andere werkingsmiddelen. Ze hebben het echt veel moeilijker. Hoe zij de eindtermen kunnen halen, is me een raadsel. Dat is pas echt een bom."

Op 1 februari begint de renovatie van het schoolgebouw. Eindelijk. Maar alleen het 'Vlaamse' stuk wordt aangepakt.
Letens: "Alles is nu inderdaad in orde, we bouwen een passiefschool. De start heeft heel lang aangesleept omdat er alleen maar geld is om de Nederlandstalige school te verbouwen. Maar de derde verdieping was in handen van de Franstaligen. Daar kon dus niets gebeuren, terwijl het dak ook moet worden vernieuwd. Inmiddels hebben we die verdieping ook in handen. De Franstaligen zitten nog alleen in de gebouwen achteraan. En onze kelder is van hen. Daar gebeurt dus niks mee."

Wie zijn Dirk Letens en Karlien Tiebout?

• Dirk Letens (1975) studeerde aan het Instituut voor Katholiek Pedagogisch Hoger Onderwijs in Onze-Lieve-Vrouw-Waver. In 1997 ging hij aan de slag in de basisschool Vier-Winden, eerst als leerkracht en vanaf 2003 als directeur. Hij woont in Mechelen
• Karlien Tiebout (1984) volgde de leraren-opleiding lager onderwijs en sociaal-cultureel werk aan de Arteveldehogeschool in Gent. Na haar studie begon ze als leerkracht in Vier-Winden. Ze woont in Brussel-stad
• Letens en Tiebout zijn beiden actief in Spaak, een groep leerkrachten die bezorgd zijn over de toekomst van het Brusselse Nederlandstalig onderwijs