Uitgelicht: ‘Spijbelen is een nijpend probleem’

Met de armoede in Brussel stijgen ook de problemen in het leerplichtonderwijs. Schoolmoeheid en spijbelen komen steeds vaker voor. Het Brussels Gewest voert de strijd op, met meer dan driehonderd preventieprojecten.

Eerst de cijfers. In het Nederlandstalige onderwijs in Brussel is tussen 2004 en 2009 het aantal ongewettigde afwezigheden verdrievoudigd. In het schooljaar 2004-2005 waren er 153 leerlingen meer dan tien dagen afwezig (1,2 procent); in het schooljaar 2008-2009 ging het om 508 leerlingen (3,8 procent). Dat blijkt uit een vraag van Bianca Debaets (CD&V) in de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC).

Voor het Franstalig onderwijs zijn de cijfers niet zo gedetailleerd, maar uit een parlementaire vraag van vorig jaar blijkt dat ongeveer twee procent van de Franstalige scholieren ongewettigd afwezig is in Brussel. Volgens minister-president Charles Picqué ligt dat cijfer wellicht hoger. "Alles hangt ervan af hoe de ongewettigde afwezigheid bepaald wordt," zegt de minister-president. "Volgens onze informatie (op basis van de preventieprojecten, SVG) spijbelt toch tien procent van de jongeren in Brussel weleens."

Zowel meisjes als jongens brossen. Typisch zijn de jongeren die hun eerste jaar secundair moeten overdoen, veranderen van richting, weer niet slagen, gedemotiveerd geraken en in een negatieve spiraal belanden. Ze krijgen een laag zelfbeeld, hebben een gebrek aan zelfvertrouwen. De criminaliteit wenkt dan, zo blijkt ook uit studies. Sommige leerlingen blijven wel in de schoolbanken, maar dan totaal gedesinteresseerd. Présentéisme heet dat in het Franstalige jargon: ze zijn in de les, maar niet bij de les. Anderen haken op hun zestiende volledig af, of zelfs eerder al. Een kleine duizend leerplichtige scholieren in Brussel is in geen enkele school ingeschreven, zo blijkt bovendien uit een match van gegevens van Frans- en Nederlandstalig onderwijs.

De gevolgen laten zich raden. In het Brussels Gewest haalt een op de vijf nooit een diploma secundair onderwijs. De helft van de Brusselse jongeren is weleens blijven zitten; in Antwerpen is dat 39 procent. En dan zwijgen we nog over de torenhoge werkloosheid bij jongeren in Brussel: tot veertig procent in sommige gemeenten.

In België geldt leerplicht tot achttien jaar, maar vorig jaar is gebleken dat het parket klachten over inbreuken hierop systematisch seponeert. De Franse Gemeenschap had 617 klachten overgemaakt aan het gerecht. "Dat heeft geweigerd om de klachten verder te onderzoeken," zei Marie-Dominique Simonet (CDH), minister van Onderwijs van de Franse Gemeenschap, vorig jaar.

Voor het preventieve luik zijn de gemeenten bevoegd (de leerplichtcontrole is wettelijk in handen van de burgemeester). Ook de gemeenschapscommissies hebben preventieprogramma's, net als het Brussels Gewest, dat gemeentelijke projecten financiert. Brussels minister-president Picqué wil de coördinatie van al die programma's versterken met de zopas opgerichte Taskforce Onderwijs, die ook samenkomt om een antwoord te bieden aan de capaciteitsproblemen waarmee het Brusselse onderwijs geconfronteerd dreigt te worden.

Het preventieluik van het Brussels Gewest rond schoolverzuim kende een gestage groei. Tien jaar geleden, bij de start, waren er 44 projecten voor 170.000 euro. Vandaag zijn er 313 projecten voor een totaal van 1,4 miljoen euro. Maar halen ze ook iets uit?

Uit evaluaties blijkt dat de projecten van het Brussels Gewest het schoolverzuim doen dalen, de slaagkansen van de leerlingen verhogen en het vertrouwen tussen leraren en scholieren herstellen. Hardnekkige spijbelaars worden opgevangen in projecten terwijl de schoolomgeving aantrekkelijker wordt gemaakt. Maar of daarmee het stijgende aantal spijbelaars echt ingedijkt kan worden, is minder duidelijk. In het Nederlandstalig onderwijs loopt het aantal spijbelaars in elk geval op, ondanks de verhoogde inspanningen en budgetten.

Onderzoekers zijn het erover eens dat de aanpak van spijbelen een kwestie is van slaan en zalven, een combinatie van repressie en preventie. Het een werkt niet zonder het ander. Bij Solidarcité, een van de gesubsidieerde preventieprojecten, geloven ze niet dat schoolplicht 'met de forceps' heilzaam is. "Dat versterkt het beeld dat onderwijs iets onaangenaams is," zegt Benoît de Decker, de directeur van Solidarcité. "We willen de jongeren net weer zin geven in hun toekomst." Dat doet Solidarcité bijvoorbeeld door hen in contact te brengen met buitenlandse vrijwilligersorganisaties, of gewoon door hen, samen met lotgenoten, klusjes te laten opknappen in een van de Brusselse parken.