Vader, zoon en kleinzoon Beuk in Jette

Nu zaterdag 12 mei is het honderd geleden dat de allereerste Arbre Ballon, toen drie tot vier eeuwen oud, werd geveld door een storm. Zijn door God en volk vergeten kleinzoon vonden we terug, zuurstofhappend naar de lentezon, zijn takken handig bijgesnoeid zodat Koning Auto rakelings kan passeren. De levenswandel van drie generaties Dikke Beuk.

L aca, de geschied- en heemkundige kring van Laken, deed uitvoerig bronnenonderzoek naar de eerste Arbre Ballon, en vond tekst en uitleg in het Bulletin du Touring Club de Belgique (1912 en 1913), De Brusselse Post (1957) en ander archief. Laca-vorsers Wim van der Elst en Daniel Van Kriekinge wijdden er vorig jaar een rijk geïllus­treerd artikel aan in hun tijdschrift (zie archieffoto). Hun geschiedenisstuk over de legendarische Arbre Ballon eindigt echter op 5 mei 1984, met de vermelding dat er een jonge beuk, 'ter vervanging van', zou zijn geplant. Laca deed een oproep: "Op welke plek juist, en wat er verder mee gebeurde, is ons onbekend. Wie weet meer?"

Uw grijze BDW-kabouter ging zoeken. Vond de fors gegroeide twintiger. Maar dook eerst even de tijdscapsule in, honderd jaar terug.
De gemeentegrenzen lagen destijds enigzins anders; de eerste Arbre Ballon stond dan eens in Laken, dan eens in Jette, maar altijd op de knip met Wemmel (hoogtepunt 82). "De mooie ronde vorm van de kruin wekte de indruk van een ballon die ging opstijgen, vandaar de naam arbre ballon," vist Laca op over le hêtre géant de Dieleghem, een andere koosnaam voor de merkwaardige boom. "Onnoemelijk groot was de meerjarige eeuweling: de eerste takken begonnen op tien meter hoogte, de kruin ging tot 24 meter, en op 1,40 meter hoogte had de stam een omtrek van vier tot vijf meter. De solitaire beuk stond in het midden van een weids, open landschap, een populaire zondagsbestemming voor de negentiende-eeuwse Brusselse wandelaar."

"De arbre ballon de Jette-Saint-Pierre, zoals hij ook omschreven werd, was als een vuurtoren zichtbaar vanuit het centrum. Om preciezer te zijn: van aan 'de Congreskolom, het Poelaertplein en de Belliarddoorgang' (uit Sites brabançons, 1902)." Het is bekend dat koningin Maria-Hendrika de trots van Dielegem koesterde, dat ze er zelfs een square liet aanleggen en een kapelletje plaatste ter nagedachtenis van haar overleden kind Leopold (1869).

In 1875 bleek het kapelletje al weg. Meerdere vandalenaanslagen onderging de Dikke Beuk ook, telkens met vuren die in zijn open wonde werden aangestoken. De laatste grote aanslag was op 21 juni 1909. Nadien moest het bijna stambrede gat met beton gedicht worden. Het maakte de boom zo onstabiel dat een zware storm op 12 mei 1912 het gevaarte deed afknakken. De pers pakte uit met het gevelde monument. De bezoekers stroomden toe; er werd zelfs een kraam met drank en snoep opgezet. Een schijf doorsnede uit de stam ging naar Wemmel (nog te zien in het gemeentehuis), een andere naar de Kruidtuin. De Arbre Ballon was niet meer.

Auto's over de wortels
Met toeters en bellen van de Touring Club de Belgique koos Waters en Bossen in het Kapucijnenbos (Zoniënwoud) een maand later een vervanger uit: de adoptiezoon-Dikke Beuk, zeg maar. Bij zijn planting op 15 juni 1913 werd met het idee gespeeld er een park omheen aan te leggen, maar hij kreeg later bij weginfrastructuurwerkzaamheden auto's over zijn wortelgestel te verduren. Wat ons alvast bekend staat, is dat de eerste werkzaamheden voor de bouw van het Universitair Ziekenhuis van de VUB in april 1971 gelijkliepen met de aanleg van de Dikke-Beuklaan, een ontdubbelde weg met middenberm. Op die smalle, groene middenstrook moest Dikke Beuk Junior (geplant in 1913 ter vervanging van de omver gestormde Arbre Ballon) zien te overleven. Het behoud van die beuk was 'een daad van goed natuurbestuur' van de toenmalige minister van Openbare Werken, Jos De Saeger (CVP), de man van het prioriteitenplan '100 kilometer snelweg per jaar'. "Erreur fatale," zou de groendienst van Jette later schrijven. Zwaar verkeer op de rijstroken boven de fragiele wortels deed de beuk geen goed. "Nauwelijks tien jaar later, in 1982, verschenen de eerste zwammen," meldt Yves Van Parys, hoofd van de Jetse Milieudienst. "Alle hulp kwam te laat. Twee jaar later moest de zieke boom geveld worden: een gevaar voor man en auto. De ironie wil dat deze herinneringsboom, die was geplant met de steun van Touring Club, ongelukkig het slachtoffer werd van de almachtige auto."

Jonge Magere Beuk
Tot zover het trieste leven van zoon Dikke Beuk. De gemeente maakte het Gewest (de Dikke-Beuklaan is een gewestweg) warm voor een kleinzoon-Dikke Beuk. Die werd gevonden in de serres en boomkwekerij van de Stad Brussel in Sterrebeek.

"Met de boomplantmachine mee op de vrachtwagen verhuisde de gezonde beuk naar de serres van de groendienst van Jette," weet Van Parys nog. Hij was erbij. "De open dag van de gemeentelijke groendienst, op 5 mei 1984, was een goede gelegenheid om de boom feestelijk te planten."

Met man en (politieke) macht en een driehonderdtal leden van Het Werk van den Akker (nu Jetse en andere Volkstuinen) werd de boomplanting gevierd. "Burgemeester Jean-Louis Thys (PSC) en Brussels minister Cécile Goor-Eyben (PSC) dekten de wortels met grond toe. De beuk werd een twintigtal meter verder geplant dan waar de vorige Dikke Beuk (1913-1984) gestaan had; diens wortels stonden in de weg. Onderweg van de groendienst naar de Dikke-Beuklaan hadden de minister en de burgemeester op de noten van de fanfare van de brandweer al een dansje geplaceit, wat trouwens werd uitgezonden door de RTBf."

Vanaf toen was de derde Dikke Beuk in handen van de mannen van de groendienst. De eerste jaren hadden ze veel moeite om de boom in leven te houden (compost geven, houtafval weghalen, sproeien in de zomer,...).

Wie de 28-jarige nazaat wil groeten, vindt hem op de middenberm van de Dikke-Beuklaan. Komend van het Universitair Ziekenhuis richting Tentoonstellingslaan (bij de Ring) is het de eerste beuk op de middenberm na de brandweerkazerne en het schooltje Les Prés Verts - dus wel ver van waar zijn voorvaders stonden. Het zou mooi zijn mocht een erfgoedwaardig en natuureducatief naambord bij de jongste Arbre Ballon geplaatst worden, al was het maar met een doopnaam 'Magere Beuk'.