Van straatlawaai tot opera: hoe Brussel leed onder de bezetting

Zondag is het Wapenstilstand, en herdenken we het einde van vier jaar oorlogsgeweld. Ook Brussel had fel te lijden onder de Duitse bezetting, die 51 maanden duurde. De langste bezetting die een hoofdstad ooit heeft meegemaakt. De bourgeoisie kon nog steeds naar de opera. Maar de gewone burger leed kou en honger.

Het is geen wonder dat de oorlog eerst de armen zal treffen. Voor de Brusselse bourgoisie valt de toestand tot dan toe nog mee. Een gegoede burger kan zich nog steeds kleine pleziertjes verooloven, zoals op restaurant gaan. Maar de gewone stadsbewoners, die krijgen het al gauw moeilijk om de eindjes aan mekaar te knopen. Basisvoedsel zoals brood, aardappelen en melk, zijn ondertussen schaars. Na een tijdje vindt iedereen zijn weg naar de zwarte markt. Zelfs in de parken kweken Brusselaars groenten in illegale moestuintjes. Jagers gaan op strooptocht en verkopen hun buit onder de toog. Het wordt moeilijker en moeilijker voor de Brusselaars om het hoofd te bieden aan de honger.

Relief for Belgium

Bankier Ernest Solvay en grootindustrieel Emile Franqui richten Het Nationaal Hulp-en Voedingscomité op. In de nasleep daarvan wordt de ‘Comission for Relief in Belgium’ op poten gezet, een samenwerking met de Verenigde Staten die voedsel en kleren bedeelt. Het voedsel dat Brussel bereikt wordt op de gram gewogen en verdeeld. Als die organisatie er niet was geweest, had de honger in onze straten beslist de overhand genomen.

Het mag dan oorlog zijn, kinderen gaan nog steeds naar school en dat is allesbehalve vanzelfsprekend. De school geeft elke leerling een dagrantsoen van soep en brood. Maar de scholen raken rap door hun steenkoolvoorraden heen. De kolenhokken zijn volledig leeg en er zijn geen andere middelen meer om de klassen te verwarmen. Het wordt kouder en kouder en tijdens de winters van 1916-1917 en 1917-1918 beveelt de bezetter de stad om de scholen te sluiten. Émile Jacqmain, toenmalig schepen van onderwijs, weigert de scholen op te doeken waarna de Duitsers hem arresteren voor ongehoorzaamheid.

Hondenkar

De Duitsers dringen binnen in bijna elk aspect van het leven in Brussel. Van het straatlawaai, tot de opera. De Koninklijke Muntschouwburg wordt in beslag genomen, het operahuis voert alleen nog maar Duitse voorstellingen op. Er klinken geen paardenhoeven meer op de kasseien want ieder paard kreeg een enkeltje naar het front. Runderen trekken vanaf nu voertuigen voort en zelfs je trouwe viervoeter kon promoveren tot muildier. Als een hond meer dan veertig centimeter hoog was, gebruikten de Duitsers het dier om munitie verslepen. Maar volgens de geruchten kregen veel honden een minder nobel doel en werden ze geregeld in de worsten gedraaid.

Einde van de oorlog

De oorlog bereikt stilaan haar hoogtepunt. Op 9 november 1918 treedt de Duitse keizer Wilhelm II af, de republiek Duitsland staat in haar kinderschoenen. Op 11 november 1918 leggen de soldaten eindelijk hun wapens neer. Maar voor de vrede kan overheersen, moet de stad nog een laatste offer brengen.

De revolutionaire stemming verspreidt zich na 9 november naar het bezette Brussel. Eén dag na de val van de keizer richt een deel van de Duitsers in Brussel een revolutionaire soldatenraad op. Aan de Kommandantur wappert de rode vlag en de chaos is compleet. Meedogenloze soldatenbendes terroriseren de straten. Soldaten en burgers gaan op plundertochten door de stad. Maar de trouwe Duitse officieren en aanhangers van de keizer laten het daar niet bij. De revolutionairen marcheren op 10 november van het Noordstation naar het Poelaertplein, waar het ’s avonds tot een confrontatie zal komen met de Duitse soldaten die trouw zijn gebleven aan de keizer. Overal klinken geweerschoten en op het Rogierplein komt een tiental burgers om het leven door verdwaalde kogels. Een dag na het bloedbad volgt de vrede.