Voeten naar Jeruzalem

Ten laatste eind februari breidt de multiconfessionele begraafplaats uit met een perceel voor joden. Dat is het eerste in Brussel sinds het kerkhof aan de Dieweg in Ukkel dichtging en vervangen werd door begraafplaats Verrewinkel. Het perceel houdt in beperkte mate rekening met de joodse religieuze gebruiken en biedt plaats aan zevenhonderd graven.

Wie denkt aan een joodse begraafplaats in Brussel, denkt waarschijnlijk meteen aan de beschermde site aan de Dieweg in Ukkel. De begraafplaats is, zoals zovele in Brussel, aangelegd na de cholera-epidemie van 1866. Opmerkelijk is dat het kerkhof het eerste in Brussel was waar joden begraven konden worden. De liberale burgemeester Louis De Fré gaf rabbijn Astruc daartoe de toestemming. De eerste joodse begrafenis, die van E.J. Bromet, vond plaats op 17 april 1879.

Vanaf 1927 kampte de begraafplaats met plaatsgebrek. In 1945 werd het kerkhof officieel buiten gebruik gesteld, maar pas in 1958 nam Verrewinkel de fakkel over. Sindsdien is er in Ukkel alleen nog plaats voor vooraanstaanden als Georges Remi (alias Hergé) of de violist Philippe Hirshhorn.

Sindsdien hebben overleden joden geen plaats meer op een Brusselse begraafplaats. Dat heeft alles te maken met de eisen aan een joods graf. Net als voor moslims geldt voor joden de eeuwige rust. Volgens het joodse geloof worden de doden tot leven gebracht als de Messias komt en gaan ze dan terug naar Jeruzalem. Daarom is het ook belangrijk dat hun voeten daarheen wijzen. Het is nogal onpraktisch om op een Belgisch kerkhof de grafzerken in verschillende richtingen te plaatsen. Maar het grootste probleem is de 'eeuwigheid'. Op moderne begraafplaatsen is een eeuwige concessie niet mogelijk. Concessies van vijftig jaar kunnen wel, die daarna tegen betaling verlengd kunnen worden, maar dan moet de overledene wel zeker zijn dat familie of nabestaanden de concessie verlengen opdat ze de boot naar Jeruzalem niet missen.

Wie zich volledig volgens de religieu­ze regels wil laten begraven, moet helemaal naar het Nederlandse Putte, waar de eeuwigheid gewaarborgd wordt. Een andere mogelijkheid is om het stoffelijk overschot over te brengen naar Israël. Maar die twee opties kosten een bom geld en zijn dus voor weinigen weggelegd. Net buiten Brussel zijn er wel een paar mogelijkheden: zo is er een privébegraafplaats in Kraainem en eentje in Dilbeek. Maar ook hier moet de concessie verlengd worden, en bovendien liggen er vooral orthodoxe gelovigen. "Een nogal gesloten gemeenschap," zegt Jules Dubois van de Liberale Joodse Gemeenschap. "Daarom hebben we een eigen begraafplaats in Wezembeek-Oppem, maar daar kampen we stilaan ook met plaatsgebrek."

Op de begraafplaats van Schaarbeek (die evenwel op Evers grondgebied ligt) komt er binnenkort een perceel voor joden bij. "We hebben zoveel mogelijk rekening gehouden met de religieuze voorschriften," zegt Ludo Beckers van de Intercommunale voor Teraardebestelling. Het nieuwe perceel is voor Jules Dubois en andere liberale joden een prima én goedkoper alternatief. Niet zo voor orthodoxe joden: "We hebben rond de tafel gezeten met de intercommunale, maar die kon onze eisen helaas niet inwilligen. Een van de grootste problemen is dat het perceel maar door een pad gescheiden is van het moslimperceel," zegt de orthodoxe A. Rubinstein (die niet met zijn voornaam in de krant wil).

Op het perceel is er plaats voor zo'n zevenhonderd grafzerken. "Daar komen we wel een paar jaar mee toe, want we verwachten zo'n twintig begrafenissen per jaar," zegt Beckers. Een concessie voor vijftig jaar kost 1.900 euro, maar inwoners van bij de intercommunale aangesloten gemeenten (Sint-Agatha-Berchem, Brussel, Ganshoren, Elsene, Sint-Jans-Molenbeek, Sint-Gillis, Sint-Joost-ten-Node, Schaarbeek en Ukkel) betalen een derde minder.