Weik van 't Brussels: Rond de tafel met drie dialectpausen

Raymond Doms (Bosvoorde), Marcel de Schrijver (Jette) en Geert Dehaes (Anderlecht): in kringen van het Brusselse dialect zijn ze zo bekend dat weleens vergeten wordt wie zij zijn. In deze Weik van 't Brussels zocht BDW de drie Brussel-sprekers op en genoot het van hun ochtendlijke taal(verschillen). Doms: "Bosjvouds es de paria van et Brussels."

Courant of ginne courant, de mèt af. Dat is de Jetse variant van: Kak of geen kak, de pot op. Marcel de Schrijver, Jettenaar en auteur van meer dan één Brussels dialectboek, legt uit: "Een stilstaande tram blokkeert de toegang tot het marktplein. Een politieagent stapt kwaad op de bestuurder toe en maant hem aan verder te rijden. De man legt uit dat dit niet kan omdat er geen stroom is, maar dat maakt weinig indruk op de agent; zijn repliek luidt: 'Courant of ginne courant, de mèt af.'"

Voorts rond de tafel: Raymond Doms, ook auteur, vertaler en lid van 't Crejateef Complot, en Geert Dehaes, de enige streektaalcoördinator van het land.

Steek maar van wal, Raymond Doms.
Raymond Doms: "Ik zaain Raymond Doms, ik zaain van Bosjvoud en 'k zaain er altijd gebleven. Tijdens mijn eerste levensjaren (Doms is geboren in 1938, DV) woonde ik in een koteer, een wijk, waar niks anders dan Brussels Vloms gesproken werd. Na mij en een paar anderen zal er niet veel meer van het Bosjvouds overblijven. Temeer omdat Bosjvouds een beetje speciaal is, een beetje de paria van het Brussels. Als ik spreek, zeggen ze meestal: 'Gij zijt niet van Brussel.' Omdat er een paar duidelijke afwijkingen zijn van de rest van het Brussels. De voornaamste is die van de -ie- in plaats van de -ei-. Luister eens naar de zin: mijn meter heeft gezegd dat de lepel in de ketel ligt. In het Bosjvouds klinkt die zo: ma miejter hei gezied dat de liepel in de kietel liet."

"De dialecten zijn niet van gisteren, we moeten eeuwen teruggaan in de tijd. De Bezemhoek was een stukje Bosjvoude in het Zoniënwoud. Beneden woonden de jagers van de Hertog van Brabant. Waar ik vandaan kom, aan de Heiligenborrevijver, woonden destijds de mensen die in het bos werkten: bosbouwers, opzieners, houthakkers. Tussen Bosjvoude en Oudergem lag bos en veld, ge kunt aan 't kerkske van Hertoginnedal zien dat daar geen massa volk woonde. De mensen van Bosvoorde hebben met die van Rode, Hoeilaart en een stukske van Ukkel de -i- gemeen, misschien als een gevolg van contacten tussen mensen die in het bos werkten en jagers, maar dat is een hypothese die ik niet meer in een these zal proberen om te zetten. Dat is een onderwerp voor een doctoraatsstudent."

Marcel de Schrijver, u houdt zich al vele jaren met het Jetse dialect bezig.
Marcel de Schrijver: "Ik zaain Marcel de Schrijver, geboure in Jet in 1932, we zaain 2010 en ik zen er nog nuut weggeweist, ik zaain er altaaid gebleive. Ik heb van de gemeente een medaille gekregen toen ik er vijftig jaar woonde, binnenkort kunnen ze me er een geven omdat ik er tachtig jaar woon. Ik ben een Brusselaar van de vijfde generatie; een generatie vroeger belanden we, langs de kant van mijn pa, in Aalst, in 't Kerksken. Mijn pa was ne fils unique die met zijn ouders Brussels sprak. Mijn ma had negen broers en zussen; ik heb vijftig tot zestig kozijns en nichten, die allemaal Brussels spraken. Met de verjaardag van de grootouders en met Nieuwjaar kwamen we allemaal samen, en we spraken allemaal Brussels."

"Raymond sprak daarnet van verschillen tussen het Bosvoords en het Brussels van de Vijfhoek. Ook tussen het Jets en de Vijfhoek zijn er verschillen, waarvan het belangrijkste verschil de lange -a- is. In het centrum en in Molenbeek zeggen ze: in de stroete van Loeke. In het Jets zeggen we: de strôte van Lôke. Toen ik nog werkte, heb ik eens de woordenboeken van het Brussels van Louis Quiévreux gekregen. Er stonden veel woorden in die ik niet kende, er stonden veel woorden niet in die ik wél kende, en ook veel uitleg waarmee ik het niet eens was. Vele jaren lang heb ik er briefkes in gestoken met de bedoeling het werk te completère als ik met pensioen was. Ondertussen heb ik een heel regiment informanten bijeen die me bijna wekelijks telefoneren: 'Hebt ge dat al?' Het Jets ligt duidelijk veel dichter bij het Brussels Vloms van de Vijfhoek dan het Bosvoords, het verschil tussen -oe- en -ô- is kleiner dan dat tussen -ie- en -ei-."

U, Marcel de Schrijver, gebruikt meer Franse woorden dan uw collega-dialectspreker Raymond Doms.
De Schrijver: "Is dat zo? Ik weet dat ik veel Franse woorden gebruik. Misschien komt het omdat Raymond altijd voor een auditorium heeft gestaan, hij heeft altijd les gegeven en moest op zijn zinsbouw letten."

Doms: "Maar ik gaf wel Franse les. Misschien let ik erop om me af te zetten tegen Oscar Starck en Louise Claessens (van o.a. Dictionnaire Marollien-Français, DV), die niet wilden erkennen dat het Brussels een Vlaams dialect is."

De Schrijver: "Het is moeilijk discussiëren met zulke mensen."

Doms: "Alhoewel Starck een redelijke mens was."

Geert Dehaes, u bent de jongste van het gezelschap en de enige die van dialect zijn beroep heeft kunnen maken.
Geert Dehaes: "Ik em 33 joêr; maane papoe es gruutgebracht in de rue des Tanneurs in de Marolle en maan mamoe kwam uit Sint-Pieters-Leeuw, Ruisbroek, met een dialect dat sterk aanleunt bij dat van Anderlecht en Vorst. Thuis heb ik nooit schoon Vloms gesproken, altijd dialect, en dat ging zo ver dat de leraars op school zeiden: 'Spreek maar dialect, dat gaat je beter af.' Deels heb ik mijn jeugd doorgebracht bij mijn meter in 't Rad in Anderlecht."

"Ik ben de enige streektaalcoördinator van heel België; Nederland telt wel vijftien streektaalconsulenten. Het coördineren van projets dee veroem et Brussels nieuw leven inblazen, is mijn taak. Het begon met de eerste opvoering van het Brussels Volks­tejoêter: Bossemans en Coppenolle. Het succes was zo groot dat er een professionele kracht nodig was om op te volgen. De drie Vlaams-Brusselse ministers destijds - Guy Vanhengel, Jos Chabert en Robert Delathouwer - waren het eens met ondersteuning. Uiteindelijk heeft de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) unaniem een resolutie van Delathouwer goedgekeurd die het dia­lect verankert in het VGC-cultuurbeleid."

Spreekt u dialect met jonge mensen, met kinderen, kleinkinderen, neven en nichten?
De Schrijver: "Met mijn oudste zoon, die geboren is in 1964, spreek ik dialect; met de jongste, veertien jaar jonger, Nederlands. Tussen de geboorte van die twee in waren er de ABN-acties, en wij hebben gedaan zoals iedereen."

Dehaes: "Ik spreek Brussels met de ket van mijn broer, hij is vijftien jaar oud en verstaat heel goed Brussels. Hij kan het spreken als hij wil, hoewel hij in Waver en Dilbeek woont. Er zijn nog heel wat ketjes die Brussels spreken."

Doms: "Ook mijn dochters zijn het slachtoffer geworden van de ABN-acties. Nu willen ze dialect spreken, maar geen Bosj­vouds: ze wonen buiten Brussel en willen het dialect van hun woonplaats leren."

Heeft het Brussels nog toekomst?
Dehaes: "De belangstelling voor het Brussels dialect neemt toe. Met het Volkstejoêter bereiken we duizenden mensen, er is ook veel sympathie voor het Brussels. De gasten van de Fanfaar uit Ukkel (met frontman Jeroen Camerlynck, DV) spelen op alle grote podia in Vlaanderen, zelfs tot in Holland."

De Schrijver: "Bij De Fanfaar is het ook de kwaliteit van de muziek. Maar De Speegelmanne, de lokale dialectvereniging uit Jette, verliest jaar na jaar leden. In tien jaar tijd is het ledenaantal verminderd van meer dan vierhonderd naar 230. Sterfte is de voornaamste oorzaak, en er komen geen nieuwe meer bij."

Dehaes: "We organiseren op dit ogenblik conversatietafels in het gemeentehuis van Evere. Daar komen veel Franstaligen op af, ook mensen van Spaanse of Marokkaanse origine, en ze zeggen: 'Ik spreek Frans, Engels en een beetje Brussels.' Ze moeten zich tijdens de gesprekken presenteren, ze beginnen in het Brussels maar eindigen, vaak onbewust, in het Nederlands." En met een kwinkslag: "Misschien is het Brussels dus wel de tool om anderstaligen Nederlands te laten spreken?"

De Weik van 't Brussels loopt nog tot en met 2 mei.