Brusselse regisseur Robin Vanbesien maakt een monument voor Mawda

De film hold on to her is een eerbetoon aan Mawda Shawri, de 2-jarige die in mei 2018 op de E42 in Bergen door de politie werd doodgeschoten, én aan al degenen die zich haar lot aantrekken. Geen sentimenteel maar een poëtisch en pertinent eerbetoon. “Hoe is dit mogelijk?” vraagt de Brusselse regisseur Robin Vanbesien zich hardop af.

Deze film had nooit gemaakt moeten worden, omdat deze dood nooit had mogen gebeuren,” zegt Robin Vanbesien. Zijn hold on to her is een monument voor Mawda Shawri, het 2-jarige Koerdisch-Iraakse meisje dat in mei 2018 op de E42 in Bergen stierf, omdat een politieagent tijdens een achtervolging het vuur opende op de bestelwagen die ze deelde met haar ouders, haar broertje en 26 andere mensen. Na de wereldpremière op het Filmfestival van Berlijn in 2024 en een internationale festivalcarrière krijgt de film nu een bioscooprelease. “De respons is een aanmoediging om verder te doen,” zegt de beeldend kunstenaar uit Sint-Gillis, die naar eigen zeggen “langzaam vervelt tot filmmaker.”

Vanbesien erkent dat “simpele identificatie” een reden is waarom de zaak-Mawda hem zo beroert. “Ik besliste om die film te maken op het moment dat mijn dochter ook 2 jaar was. Dat is geen toeval. Je zou dat in vraag kunnen stellen. Waarom identificeer je je met de ene meer dan met de andere? Maar goed, het is gewoon een gegeven. Bovendien gaat het hier over een kleuter wiens onschuld boven elke verdachtmaking is verheven.”

Het blijft wel niet bij die simpele identificatie. “De fysieke dood, de moord, is één zaak. Bijna even gruwelijk is de tweede geweldsgolf: de ontkenning en toedekking van de feiten, de frappante leugens. Het ontrafelde zich bijna als een soap in de media. Aanvankelijk werd zelfs verzwegen dat er een kogel was afgevuurd. Pas na een artikel in The Guardian van een journalist die wél de moeite had gedaan om te luisteren naar wat de vrienden van de nabestaanden wisten te zeggen – de ouders zaten elk in een ander detentiecentrum vast – heeft de procureur zijn verhaal bijgestuurd. Die tweede geweldsgolf houdt ook de omkering in van de verantwoordelijkheid en de culpabilisering en criminalisering van de ouders.”

De structuren achter de trekker

De Mawda-zaak is helaas niet uniek. Op een filmfestival in Zagreb vertelden activisten Vanbesien over Madina Hussiny, een meisje van 6 jaar dat overleed na een pushback, in Cyprus over Anisur Rahman, die tijdens een politieactie van een flatgebouw viel. “Copy-paste dezelfde zaak, dezelfde mechanismen, hetzelfde systeemgeweld.” De kunstenaar rekent Mawda tot de vele grensdoden. “Bij grensdoden denk je aan mensen die het Kanaal of de Middellandse Zee proberen over te steken. Dat zijn geen mensen die sterven door een politiekogel, maar het blijven allemaal wel doden die het beleid mee veroorzaakt. Hoe hoger de hekken worden opgetrokken, hoe meer risico's mensen nemen, hoe meer doden. Ik vind het ontstellend dat het geen basiskennis is dat er in 2024 meer dan 120.000 pushbacks gebeurd zijn en dat er sinds 1993 minstens 60.000 grensdoden vielen. Dus moeten we daar verhalen rond blijven vertellen en op onze verantwoordelijkheid blijven wijzen.”

Hold on to her is geen reconstructie van het drama op de E42 in Bergen. “Geweld, staatsgeweld, politiegeweld in het kader van grenscontroles en migratie is er altijd al geweest. Mijn insteek is niet het geweld, maar de solidariteit die zich rondom de zaak-Mawda heeft georganiseerd. Die wil ik met de film eren, vasthouden, erkennen.”

Vanbesien zocht La Voix Des Sans Papiers op, een politiek netwerk voor mensen in irregulier verblijf, dat vecht voor een algemene regularisatie en dat verschillende bezettingen in Brussel organiseert. “Ik liet een twintigtal activisten tijdens assemblees reageren op een uitgebreid feitelijk verslag van de zaak en vroeg om te reflecteren over de diepere oorzaken. Hoe is het mogelijk? Het gaat niet over die politieagent die de trekker overhaalt, maar over een structureel fenomeen. Welke structuren, welk beleid, welk klimaat maken dat die agent meent de trekker van zijn pistool te moeten overhalen?” Advocaten en militanten reiken antwoorden aan, maar “vooral mensen die uit ervaring weten hoe het voelt om elke dag te kunnen worden gearresteerd of gedeporteerd en om soms zelfs levensgevaar te lopen.”

Verzet tegen de uitwissing

Vanbesien filmt in een bezetting van La Voix Des Sans Papiers ook een louterende hoorzitting over de zaak-Mawda. “In het begin van de film vertelt een vrouw dat ze bij het vernemen van het nieuws onmiddellijk dacht dat de daders, de politie, ermee zouden wegkomen. Dat is puur op basis van ervaring met andere vormen van geweld, tot de dood toe, waarin structureel racisme een rol speelt – zoals de vele doden die de Brusselse politie al veroorzaakte. De vele rechtszaken die advocaten, mensenrechtenorganisaties en activisten aanspannen in het buitenland, bijvoorbeeld tegen de Griekse overheid of tegen de pushbacks, leveren nauwelijks wat op. Via het gerecht is nauwelijks gerechtigheid te vinden. Daarom organiseerden we zelf een collectieve hoorzitting of volkstribunaal. Even de zaak uiteenzetten, even verbinden en naar elkaar luisteren, even een pauze nemen en onze menselijkheid boven de politiek plaatsen. De zorg, het communitywerk, die helende solidariteit van de activisten, was mijn speerpunt.”

Visueel ging Vanbesien ook aan de slag met analoge beelden van de E42. “Wat voor beeld moest die film hebben? Voor ik op het idee kwam om het volkstribunaal op een fysieke manier te filmen, was ik al naar de crimesite getrokken: de zeventig kilometer tussen Namen en Bergen waar de politieachtervolging is gebeurd. Met kunstenaars van allerlei komaf en sans-papiers uit het collectief trok ik naar de service area waar de bestelwagen met de dode Mawda is gestopt. We deden er een oefening in luisteren. Dat was een absurde oefening, want natuurlijk hoor je er enkel het geraas van de snelweg. Maar het gaat om de tegenactie. Je geeft aandacht aan een plek die dat bijna niet kan verdragen, aandacht aan het kleine, aan het bijna onhoorbare.”

Dat bracht hem op het idee om die snelweg ook visueel te gebruiken. “De snelweg is een soort van non-plek. Een plek van louter passage, waar je geen hele dag wilt zijn. Het idee was om te proberen om daar wél aanwezig te zijn. Je ziet uiteraard gewoon een snelweg met begroeiing in de berm, met licht dat elk uur anders is, maar daar probeer je een poëzie in te vinden. Bijna elk beeld is een tegenzet, verzet tegen de uitwissing van wat er is gebeurd.”

Hold on to her speelt vanaf 30/4 in de Brusselse zalen