Estafette: Verstokte rokers, verstikte krokodillen

1910 was een jaartal waarin wereldtentoonstellingen ook nog een gymnastiekwedstrijd organiseerden. Een van de deelnemers in Brussel was de Joods-Nederlandse vereniging Spartacus, die een behoorlijk hallucinant parcours aflegden in de hoofdstad. Hou u klaar voor brand, katers, leeuwen en krokodillen.

Onlangs stootte ik in de Volkskrant op een foto van de jaarlijkse belle époque-week in het Zwitserse Kandersteg, waar het wemelde van de wandelstokken, hoge hoeden, mantelpakken en weelderige baard- en snorgroei. O, kon ik maar tijdreizen naar de belle époque!

De verhalen over de Brusselse wereldtentoonstellingen van 1897 in het Jubelpark en 1910 op de Solboschvlakte zitten er vast voor iets tussen. De mondiale exposities zetten België en Brussel in de internationale kijker en zorgden bovendien voor heel wat stadsontwikkeling in de desbetreffende stadsdelen.

Van 23 april tot 1 november 1910 doen maar liefst 13 miljoen bezoekers alsof de diplomatieke betrekkingen tussen de zesentwintig deelnemende landen van de wereldtentoonstelling uitstekend zijn. Auteur Eric Min noemt het gebeuren in De Gouden Eeuw van Brussel “een openluchtspeeltuin voor volwassenen.” Bezoekers bewonderen onder andere de werken van Renoir, Monet, Matisse en Rodin in het Frans paviljoen, maar genieten evengoed van het dwergenorkest dat op gezette tijden een lilliputtersbruiloft orkestreert en van de aanblik van wilde dieren en échte zwarten in het Senegalese dorp.

In het boek Spartacus van de Nederlandse sporthistoricus Erik Brouwer las ik onlangs over een andere apotheose van de wereldtentoonstelling: de gymnastiekwedstrijd.

Spartacus is de naam van een joodse turnvereniging uit Amsterdam, die net als de meeste leden ervan de Tweede Wereldoorlog niet overleefde. In zijn hoogst aan te bevelen boek doet Brouwer de familiegeschiedenis uit de doeken van twee joodse olympiërs die deelnamen aan de Spelen van 1908 in Londen.

De liberale joden in kwestie zou je vandaag de dag bezwaarlijk topsporters kunnen noemen. Hoewel hun vakbekwaamheid niet in vraag moet worden gesteld, zetten ze graag een stapje in de wereld. Tijdens de boottocht naar Londen wordt er al wat drank verzet, en ook de kist met sigaren en ander rookwaar is nooit veraf.

De sport zelf staat nog in de kinderschoenen. Reken daarbij nog de dagenlange regen – er werd in openlucht geturnd, een corrupte jury en diplomatieke relletjes en je weet waar je je aan kan verwachten. Benoemenswaardige resultaten leverde het de turnende joden niet op, mooie verhalen des te meer. Na de Spelen worden ze op hoongelach onthaald in Nederland.

Twee jaar later brengen de joodse turners het er beter vanaf, op de Brusselse wereldtentoonstelling.

De gymnastiekwedstrijd vindt plaats in het grote stadion, waar er ruimte is voor 10.000 toeschouwers. Aan het begin van het concours houdt de Luxemburgse delegatie een veelbelovende demonstratie. Maar even later breekt er paniek uit; er wordt een brand gesignaleerd die in geen tijd de hoofdingang, een deel van Bruxelles-Kermesse en een kwart van het terrein in as legt. De turners worden aangespoord om op de tonen van de Brabançonne het stadion uit te marcheren, tot er nog meer commotie ontstaat omdat enkele wilde dieren zijn ontsnapt. De onverschrokken leden van Spartacus houden de meute in toom door een reddingsbrigade te vormen tegen leeuwen, tijgers en krokodillen, waarvan drie exemplaren in de brand zullen stikken.

Na een nachtje boemelen begeven de Spartacisten zich toch maar opnieuw naar het tentoonstellingsterrein. Tot hun aller verbazing besluit de organisatie om de gymnastiekwedstrijd te laten doorgaan, tussen de smeulende gebouwen. The games must go on, weet je wel.

De Spartacisten bewijzen dat ze kunnen turnen met een kater: ze behalen de eerste prijs in de verenigingswedsrijd op de rekstok, de brug en het paard en in hun specialiteit, de vrije oefening, “met gelukswenschen van de jury.”

Met hun wandelstokken in de aanslag en een grote beker in de lucht paraderen de joodse turners naar het Noordstation. Het belooft een vrolijke rit naar Amsterdam te worden.

Eindredacteur Ken Lambeets houdt van literatuur en van echte sporten