Ensemble Leporello: tijden veranderen, timing niet

Ensemble Leporello, het geesteskind van artistiek leider Dirk Opstaele, viert dit jaar zijn twintigste seizoen. Het gezelschap met de geheel eigen speelstijl is in die tijd bijna net zo bekend geworden in Wallonië en Frankrijk als in Vlaanderen. "Misschien is theater blijvend omdat luchtkastelen blijvend zijn," filosofeert Opstaele.

De jongste voorstelling van Ensemble Leporello heet Beestenbende en is een bloemlezing van het dierenverhalenboek Misschien wisten zij alles van de Nederlandse schrijver en arts Toon Tellegen. Dit weekend speelt een van de premièrevoorstellingen van de Nederlandse versie in De Markten. Later deze maand wordt in Nekkersdal een Nederlandstalige try-out van Koffie/Temesta van István Örkény gespeeld. In Théâtre Scarabaeus volgt de try-out van het Franstalige Café/Temesta en in het kader van Noël au Théâtre, in het Théâtre de La Montagne Magique, Savent-ils tout ?, de Franstalige versie van Beestenbende.

Het boek van Toon Tellegen werd vorig jaar ook al eens bewerkt door Brusselaars, Dito'Dito en KVS. Dirk Opstaele: "Het was Willy Thomas van Dito'Dito die mij over zijn fascinatie voor het boek vertelde. De voorstellingen zijn natuurlijk heel verschillend geworden. Zij bakken taarten, wij niet. Wij worden begeleid door een contrabassist, zij niet... In tegenstelling tot Dito'Dito hebben wij er speciaal op gewerkt om de verhalen ook voor kinderen te kunnen vertellen. Via try-outs hebben we een manier van zeggen, zingen en tonen gezocht die prikkelend is voor een publiek waar ook achtjarigen tussen zitten."

"Tja, waarom Tellegen? Omdat hij heerlijke dierenfabels schrijft. Zijn verhalen hebben geen pointe, ze zijn erg open en een beetje waanzinnig. En als er al iets doorschemert van filosofie, dan vermoed ik dat het ook de mijne is. Namelijk dat we het moeten doen met wat we hebben, dat het mysterie ligt in het leven van elke dag, in de 'tover van de tastbare dingen'. Achter 'de muur' is er niks, alles is hier, en nu. Toon Tellegen krijgt dat gezegd langs zijn neus weg, op een sensuele, speelse manier."

Jullie spelen heel uiteenlopende teksten. Een van Hölderlin zoals in Monstrueux, eentje uit de nouvelle vague zoals Isma van Nathalie Sarraute, een tekst uit de jaren zestig uit Hongarije zoals Koffie/Temesta, een 'Britannis' van eigen hand, eenakters van Sacha Guitry...
Dirk Opstaele: De teksten komen vanuit verschillende hoeken op ons af, zoals de wind waait. Koffie/Temesta van István Örkény werd bijvoorbeeld voorgesteld door Andrea Bardos, de Hongaarse ster van ons ensemble. Alle theatermakers bij Leporello lezen en zien dingen, brengen teksten en verhalen mee, of partituren. Bij coproducties krijg je soms natuurlijk ook bepaalde opdrachten. Volgend voorjaar hebben we bijvoorbeeld een coproductie met de Opera van Nantes. Simon Boccanegra van Verdi stellen ze voor, een oeuvre dat ik zelf niet meteen zou kiezen. Maar je krijgt natuurlijk niet elke dag de kans om met opera aan de slag te gaan...

Jullie zijn een 'ensemble'. Betekent het dat iedereen voorstellen kan doen en inspraak heeft?
Opstaele: De inbreng verschilt van voorstelling tot voorstelling. Soms heb ik zelf veel op papier gezet vooraleer de repetities beginnen, ook regie-aanwijzigingen. Soms sleutelen we met z'n allen aan scènes en dialogen. Koffie/Temesta is een project van Andrea. Ik ben er als regisseur eigenlijk pas bijgekomen toen zij, die ook een uitputtende hoofdrol speelt, haar aandacht voornamelijk aan haar spel ging wijden.

Zonder multimedia, nauwelijks attributen of decor, maar wel ritme, zang, koorwerk: deze termen worden op jullie theater geplakt.
Opstaele: Bij ons zijn er scènes waar het choreografische en de zwijgende bewegingen evenveel zeggen als 'het zeggen' zelf. Vermits we zonder extra-scenische middelen moeten werken, moet alles wel van de acteurs komen. Ik beschouw alles wat op scène gebeurt als 'tekst'. Ook het vocale, het motorische, het organisme van het koor. Geen mus valt zonder reden van het dak. Ik weet dat dit bij de meeste voorstellingen zo is, alleen zijn er regisseurs die dat niet willen weten, of die dat overlaten aan de verantwoordelijkheid van de acteur.

Dus alles is bij jullie erg georchestreerd...
Opstaele: Zoveel als mogelijk... Alles past in een of andere partituur. De acteur solo, het koor, de zang, en als kwintessens de gesproken taal... het is allemaal evenwaardig. En dan het ritme. Dat is, om de betreurde pianist en ritmeleraar Fernand Schirren - een van onze goeroes indertijd - te citeren: primordiaal en soeverein. Hij was een genie. Niks haalt het bij een goed ritme. Zelfs de grootste tekst kwijnt weg als je er niet de goede hartslag aan geeft. Dat betekent niet 'snelheid'. Het betekent 'verandering van tempo, opbouw, frasering.'

Timing is tijdeloos, zei u ooit...
Opstaele: Een komische situatie is niet grappig als je de timing mist, dat weet een kind. Maar ook emotionaliteit, tragiek, melodrama - dat merken we nu overduidelijk bij het maken van Koffie/Temesta, dat Tsjechoviaanse van de situaties, nu oerkomisch, dan hartverscheurend... Het verschil wordt door ritme gemaakt. Dat is de pre-verbale dramatiek, ritme is niet anekdotisch of illustratief. Dat is altijd zo geweest, geloof ik. Tijden veranderen, maar timing niet.

Maar duurden de voorstellingen bij Shakespeare vroeger niet veel langer?
Opstaele: We zijn al twintigduizend jaar genetisch modern. Onze reactiesnelheid, onze ademhaling, ons debiet van praten zijn dezelfde als in de oudheid. Er werd toen op de markt ook snel gebabbeld en gezeverd. Van zodra de mens in de prehistorie sedentair werd en tijd vond voor contemplatie en genot... dan is theater ontstaan. Diep in mezelf vermoed ik dat het vertel- of speelritme niet wezenlijk is veranderd.

Vindt u het belangrijk te weten dat u theater maakt binnen een traditie van eeuwen?
Opstaele: Nee, het is genoeg dat ik weet dat ik een levende kunst breng met levende mensen voor levende toeschouwers, en dat is iets eeuwigs en universeels. Wij maken of verkopen geen voorwerp dat kan verouderen, maar ijle lucht. Na de voorstelling is er geen restafval, geen brol, alleen zielen die samen hebben gehallucineerd.

Maar jullie zorgen er wel voor dat jullie een repertoire hebben.
Opstaele: Onze voorstellingen eroderen niet, ze roderen. Een toneeluitvoering is telkens opnieuw te maken. Door een repertoire van een tiental stukken te onderhouden, profiteren we van die permanente herscheppingen. We experimenteren evenveel binnen één productie als door het maken van nieuwe stukken. We spelen 150 tot 200 voorstellingen per seizoen. Hoe meer een acteur speelt, hoe groter in zekere zin zijn rijpheid en speelsheid binnen de regie en de tekst. Routine, herhaling, rite geeft het genie juist een kans om onvermoede diepten te ontsluiten.

Werken jullie ook aan een repertoire omdat theater zo'n vluchtig medium is?
Opstaele: Vluchtigheid stoort me niet. Als je gefascineerd bent geweest door een voorstelling, ook al vergeet je ze daarna, dan is dat wat mij betreft oké. Mensen vergeten gewoon heel snel, of ze herinneren zich de dingen anders. Wie er tegen wil vechten moet maar een beeld kappen in marmer of films inblikken. Theater, dat zijn luchtkastelen. Alles gaat teloor, maar luchtkastelen zullen eeuwig bestaan.

-----------------------------------------
:: PROGRAMMA

Beestenbende (8+)
datum: 11 december - 15.00 uur
waar: GC De Markten, Oude Graanmarkt 5, 1000 Brussel, 02-212.34.25

Koffie/Temesta
datum: 15 december - 20.00 uur
waar: GC Nekkersdal, E. Bockstaellaan 107, 1020 Laken, 0485-31.06.45, 0485-50.68.85, ensemble.leporello@scarlet.be

Try-out: Café/Temesta
datum: 18 december - 15.00 uur
waar: Théâtre Scarabaeus, Hollestraat 19-27, 1030 Schaarbeek, 0485-31.06.45, 0485-50.68.85, ensemble.leporello@scarlet.be

Savent-ils tout ? (8+)
datum: 29 december - 15.00 & 19.30 uur
waar: Théâtre de La Montagne Magique, Festival Noël au Théâtre, Broekstraat 57, 1000 Brussel, 02-210.15.90