Franstalige en Nederlandstalige scholieren aan de slag met 'Medea' van Tom Lanoye

Lanoye hier, Lanoye daar, Lanoye in De Kriekelaar. Naar aanleiding van de Franse versie van Tom Lanoyes toneelstuk Mamma Medea door Rideau de Bruxelles gaan klassen uit Nederlandstalige en Franstalige scholen daar samen aan de slag in tweetalige theaterworkshops.

'E ncore cette barrière linguistique, c'est fini, je te quitte!" Met een communautair grapje, vrij naar de bewerking van Tom Lanoye, doet een jonge Medea-vertolkster van de school Notre-Dame des Champs in Ukkel de ruzie met haar Nederlandstalige Jason nog wat hoger oplopen. In een andere sketch dwingt een Nederlandstalige Medea de Franstalige Jason, die haar met de auto heeft aangereden, zich in het Nederlands te excuseren. Er komt zelfs een revolver bij te pas.

De taalopstootjes passen binnen een theaterworkshop in De Krie­kelaar. Niet zomaar een theaterworkshop, want de middelbare scholieren die aan Notre-Dame des Champs de optie 'Arts d'expression' gekozen hebben, krijgen de workshop samen met leerlingen handel, secretariaat en sociale wetenschappen van VKO Opwijk.

Vooraf zijn ze, na een inleiding op school, al naar de Franse versie van Mamma Medea komen kijken. Rideau de Bruxelles speelt die nog tot het eind van de maand in De Kriekelaar. In een regie van Christophe Sermet, en met Nederlandstalige boventitels. De Franstalige pers heeft de voorstelling goed onthaald en de speelreeks raakt uitverkocht.

Voor het project, een organisatie van Rideau de Bruxelles, hebben zich bij De Kriekelaar drie Nederlandstalige en zeven Franstalige scholen gemeld. In het taaluitwisselingsproject vallen twee initiatieven samen. Schoolpodiumnoord is het programma waarmee de gemeenschapscentra uit het noorden van Brussel scholen naar hun theatervoorstellingen halen. Vice versa is een vrij nieuwe structuur, waarbinnen de Nederlands- en Franstalige culturele partners in Schaarbeek op zoek gaan naar samenwerkingsmogelijkheden. Jan Ieven van De Kriekelaar: "De samenwerking met Rideau is een mooi voorbeeld van hoe dit project eruit kan zien. Op dat vlak kun je gerust stellen dat Rideau een cadeau is voor het Vice versa-project. Daarnaast brengen ze een breed, enthousiast en tweetalig publiek mee. Een publiek dat er duidelijk behoefte aan heeft dat de taalgrenzen overschreden worden."

Goesting
Dat overschrijden van de taalgrens gebeurt dus voortdurend tijdens de dag dat deze workshop duurt. De tweetalige begeleidsters Sylvie Landuyt en Circé Lethem zijn hem begonnen met een rondje evaluatie, waarbij de leerlingen om de beurt in hun eigen taal hun mening over het stuk mochten geven. Kort gezegd gaat dat stuk over de Griek Jason, die met de hulp van Medea uit het 'barbaarse' Colchis het Gulden Vlies heeft veroverd, maar haar daarna toch maar met de twee kinderen laat zitten voor een jonge Griekse. Medea neemt wraak door de kinderen te doden.
De leerlingen zijn verrassend positief over het stuk, dat toch een lange rit door de oude mythe is. Ze prijzen vooral de actie, de dynamiek van de taal en de acteursprestaties.

Vandaag spelen ze zelf. De klassen worden in 'tweetalige' duo's verdeeld en improviseren op basis van een aantal zinnen uit het stuk. Op een kleine uitzondering na kiezen ze voor hun scènes voor hun eigen taal. Dat is al moeilijk genoeg. Maar het overleg tijdens het werkproces moet wel in de twee talen. Het valt op dat er best chemie is binnen bepaalde duo's. Voor de meesten is dit geen opdracht, maar een uitdaging. Ze moeten resultaat halen en kunnen zich niet verstoppen achter de samenzweerderige apathie onder klasgenootjes. Sommigen staan met veel goesting tegenover de anderstalige onbekende. Leerlingen die iets beter Nederlands of Frans spreken, fungeren als tolk, af en toe worden de leerkrachten geraadpleegd ("Mevrouw, hoe zeg je heks in het Frans?"), en ook de goede oude gebarentaal bewijst nog diensten.

De leerlingen van Notre-Dame des Champs krijgen vier uur Nederlands per week. Een enkeling heeft Nederlandstalige vrienden, maar de meesten hebben buiten de les weinig contact met Nederlandstaligen of met cultuur uit Vlaanderen. Anderzijds lijkt de politieke situatie ook niet echt een gespreksonderwerp. Een Vlaming die met de revolver in de hand eist dat je Nederlands spreekt, blijft vooralsnog fictie.

Voor een volgende opdracht moeten de leerlingen hun scènes herschrijven. Wie de rol van de 'barbaarse' Medea op zich neemt, moet (net als in Lanoyes stuk) in een archaïsche rijmvorm spreken. Wie de zogenaamd beschaafde Jason vertegenwoordigt, moet replieken in een prose branchouille voorbereiden. Is het toeval dat het veelal de Franstaligen zijn die welluidende poëzie hebben neergepend, en dat hun Nederlandstalige collega's vooral scoren met de humor van hun laconieke proza? Tegenover "On a fait des mioches, mon dieu, qu'ils étaient moches" staat "Telkens als ik u zie, maak je ruzie."

Voor VKO Opwijk de trein naar huis neemt, volgt er nog een evaluatie. Op een enkel "Niet mijn ding" na is iedereen positief. Dit was misschien niet zo evident, maar wel interessant, en het moet vaker gebeuren. Waarna de begeleiders Sylvie en Circé (die na vorige workshops al een paar keer de vraag hebben gehad om mailadressen van leerlingen van de andere school door te spelen) afsluiten met de mededeling dat ze op deze leerlingen rekenen voor de toekomst van het land.