Vlamingen slikken meer kerosine-fijnstof dan Brusselaars

Voor het eerst is onderzocht hoeveel de luchthaven bijdraagt aan de luchtvervuiling in het Brusselse. Het wegverkeer, en niet de luchthaven, blijkt de voornaamste bron van luchtvervuiling. Maar Brussels Airport is wel een belangrijke bron van UFP's, het allerkleinste fijn stof, vernam BRUZZ. Die vervuiling waaiert vooral uit over de Vlaamse gemeenten ten noordoosten van Zaventem.

Vorig jaar rond deze tijd beslisten zowel Vlaanderen als Brussel om de fijnstofconcentraties rond de luchthaven te gaan meten. Een studie rond de Nederlandse luchthaven Schiphol, waaruit bleek dat vliegtuigmotoren een belangrijk deel van het ultrafijn stof (UFP) in Amsterdam uitstoten, veroorzaakte behoorlijk wat deining in wetenschappelijke kring. Aan Brusselse kant speelde ook mee dat een actiegroep tegen vliegtuighinder uit de oostrand van Brussel die Amsterdamse studie aangreep om de luchthaven van Zaventem te brandmerken als de belangrijkste bron van luchtvervuiling in Brussel en Vlaams-Brabant.

Dat de luchthaven de grootste luchtvervuiler in Brussel zou zijn, werd op onze website meteen tegengesproken door de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu (Ircel). Brusselse politici zagen in het gezondheidsaspect niettemin meteen een nieuwe invalshoek in het nog altijd sluimerende debat over de verdeling van de vliegroutes. Parlementsleden uit vijf verschillende partijen, die de impact van de vliegroutes op de Brusselse luchtkwaliteit wilden kennen, vroegen om een onderzoek.

Vier meetpunten, één in Brussel
Vlaanderen en Brussel beslisten uiteindelijk voor de peperdure meetoperatie de handen in elkaar te slaan. Twee maanden lang, in oktober en november vorig jaar, werd de luchtkwaliteit nauwkeurig opgemeten op vier meetpunten: in Diegem (op 500 meter van een startbaan) Steenokkerzeel (750 meter), Kampenhout (7 kilometer) en, binnen het Brussels Gewest, Evere (4 kilometer). De resultaten van die verkennende studie zijn nu bekend, vernam Bruzz van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM). (lees verder onder de grafiek)

Bij de metingen was speciale aandacht voor ultrafijn stof (UFP), stofdeeltjes die kleiner zijn dan 294 nanometer en die tot voor een paar jaar nog niet konden worden gemeten, precies omdat ze zo minuscuul zijn. Wetenschappers vermoeden dat zij erg schadelijk kunnen zijn, omdat ze erg diep in de longen doordringen. Maar in tegenstelling tot 'groter' fijn stof (PM10 en PM 2,5) bestaat er nog geen Europese regelgeving over en wordt het nog maar op zeer weinig plekken in de EU opgemeten.

De meest geavanceerde UFP-meettoestellen kunnen ultrafijn stof meten in verschillende grootteklassen. “UFP afkomstig van de verbranding van kerosine zit vooral in de klasse 10-20 nanometer”, legt Frans Fierens, expert luchtvervuiling bij de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu (Ircel), uit aan Bruzz. “Ultrafijn stof van het wegverkeer is vaak wat groter, maar kan net zo klein zijn. Het is dus niet evident voor onderzoekers om in te schatten hoeveel ultrafijn stof enkel van de luchthaven afkomstig is.”

Schiplaken of Kampenhout
Conclusie nummer één: voor de bekende categorieën fijn stof zoals PM10 (‘groot’ fijn stof), black carbon (roet) en stikstofoxiden is het wegverkeer, en niet de luchthaven, de voornaamste bron van vervuiling op elk van de vier meetplaatsen.

Conclusie nummer twee: uit de resultaten van het onderzoek blijkt nu inderdaad dat de luchthaven wat het aller- allerfijnste fijn stof of UFP’s betreft wel degelijk een impact heeft. Vooral de Vlaams-Brabantse gemeenten ten noordoosten van de luchthaven, zoals bijvoorbeeld Steenokkerzeel, Kampenhout, Haacht of Boortmeerbeek, krijgen extra ultrafijn stof te slikken. Dat komt omdat de wind in België vooral vanuit het zuidwesten blaast, en zo de ultrafijne stofdeeltjes afkomstig uit vliegtuigmotoren voornamelijk naar het noordoosten laat waaien. (lees verder onder de grafiek)

“In een stedelijke omgeving met veel verkeer zitten gemiddeld 10.000 UFP-stofdeeltjes per kubieke centimeter in de lucht”, zegt Katrien Smet van de Vlaamse Milieumaatschappij. “Dat blijkt ook zo te zijn in Evere. In Kampenhout vonden we 8.000 UFP’s per kubieke centimeter, maar dat is een landelijke omgeving waar we normaal weinig of geen ultrafijne stofdeeltjes van wegverkeer zouden verwachten."

"In Diegem en Steenokkerzeel, dicht bij de luchthaven, vonden we respectievelijk gemiddeld 18.000 en 17.000 UFP’s per cm³ over die twee maanden. Het meetpunt in Diegem ligt niet windafwaarts van de luchthaven, maar scoort toch zo hoog omdat het ook veel ultrafijn stof van het wegverkeer op de vlakbij gelegen Ring te slikken krijgt.” (lees verder onder de grafiek)

Geografisch gelukje voor Brussel
Brussel heeft in zekere zin geluk, klinkt het bij Frans Fierens. “De stad ligt in tegenstelling tot Amsterdam gunstig ten opzichte van de luchthaven wat de windrichting betreft, en krijgt dus niet zo veel van de kerosine-UFP’s te slikken. Net zoals in andere internationale studies geldt bovendien: hoe verder af van de luchthaven, hoe minder kerosine-UFP’s in de lucht.” Die afstand hoeft niet eens heel groot te zijn: in Evere, op 4 kilometer van de luchthaven, werden al veel minder van de allerfijnste stofdeeltjes gemeten dan in Steenokkerzeel en Diegem.

Hoe dan ook is duidelijk dat de luchthaven een statistisch meetbare invloed heeft op de concentratie ultrafijn stof in Vlaams-Brabant. Hoe significant of groot die invloed is, kunnen en willen de onderzoekers niet zeggen. “Dat is als dusdanig niet berekend”, zegt Smet. “De concentratie fijn stof hangt ook af van de hoeveelheid wegverkeer, hoe oud verwarmingstoestellen in de omgeving zijn, het weer ook: bij regen spoelen de UFP’s veel sneller weg.”

Zwavelgehalte in kerosine
Dat vliegtuigen zo veel van het allerfijnste fijn stof uitstoten, heeft wellicht te maken met het hoge zwavelgehalte van kerosine, zegt expert Fierens aan Bruzz. “Er zijn nog maar weinig onderzoeken naar UFP-uitstoot op luchthavens gebeurd, en ze hebben internationaal nog maar weinig aandacht getrokken. Maar als Belgische en Nederlandse beleidsmakers het zwavelgehalte in kerosine willen verminderen, moeten ze de zaak op EU-niveau aankaarten, zodat die de zaken op internationaal niveau in beweging kan zetten."

Maar minder zwavel in de kerosine maakt die ook weer duurder. "Dat zullen dus lange onderhandelingen worden.”

Dit verkennende onderzoek van twee maanden laat overigens niet toe om uitspraken te doen over de mogelijke gezondheidseffecten van het ultrafijne stof dat vliegtuigen uitstoten. Daarvoor zijn gegevens nodig over de gezondheidstoestand van de omwonenden, en tijdreeksen aan luchtmetingen van minstens vijf à tien jaar.