‘Nederlands bokst in Brussel met succes boven zijn gewicht’

Het Colloquium Neerlandicum, de hoogmis voor neerlandici wereldwijd, vindt na zestig jaar weer plaats in Brussel. Met een feestelijke openingszitting in het Belpairegebouw wordt vanmiddag de aftrap gegeven. “Ik wilde laten zien dat het Nederlands nog steeds belangrijk is in Brussel,” zegt VUB-hoogleraar Wim Vandenbussche, die voorzitter is van de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek.

Meer dan 350 neerlandici schreven zich in voor het colloquium, dat een week duurt. Allemaal mensen die op academisch niveau met het Nederlands bezig zijn, universiteitsdocenten, onderzoekers, vertalers. Onder hen Vlamingen en Nederlanders net als heel veel buitenlanders uit Frankrijk, Duitsland, Italië en Centraal-Europa, maar ook bijvoorbeeld uit de VS en Canada. Een week lang zullen ze inzichten delen over de Nederlandse taal- en letterkunde, vertaalpraktijk en didactiek.

Het driejaarlijkse congres, een initiatief van de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek (IVN), vindt afwisselend plaats aan een Nederlandse en Vlaamse universiteit, maar het was van 1964 geleden dat het in Brussel werd gehouden.

Toen Wim Vandenbussche in 2022 IVN-voorzitter werd, nam hij zich voor om de 22ste editie in Brussel te organiseren, samen met de VUB. “Ik vond het symbolisch belangrijk,” zegt hij. Lang hoefde hij niet na te denken over het thema: Nederlands in meertalige contexten. “Dat thema raakt een gevoelige snaar bij leden uit het buitenland. Of het nu in Canada, China of Tsjechië is, ze onderwijzen een taal die buiten hun universiteit nauwelijks aanwezig is.”

“Ook voor de VUB is dit thema belangrijk omdat wij dagelijks lesgeven in een meertalige context. Een kwart van onze studenten is internationaal. Een op de twee studenten groeit op in een meertalig gezin. Als instelling kiezen wij ervoor om én het Nederlands te verdedigen én de internationalisering te omarmen. Mijn boodschap is dat dat perfect kan samengaan.”

De deelnemers zullen de meertaligheid aan den lijve voelen. Ze krijgen geen taalbad in een stad waar het Nederlands dominant is.
WIM VANDENBUSSCHE: Ze zullen inderdaad ervaren dat het Nederlands in Brussel geen meerderheidstaal is, maar pas de derde, na het Frans en het Engels. En dat er nog ruim honderd andere talen gesproken worden.

Maar ze zullen ook merken dat je met Nederlands een heel eind komt in Brussel. Je hoeft geen meerderheidspositie te hebben om toch belangrijk te zijn. Op het vlak van onderwijs en cultuur bokst het Nederlands in Brussel ver boven zijn gewicht, met succes. Ook is er de economische macht. Wie Nederlands kent, liefst samen met andere talen, heeft duidelijk meer kans op een betere job.

Verandert het Nederlands in Brussel door de aanwezigheid van al die andere talen?
VANDENBUSSCHE: Contact met andere talen heeft invloed. Bepaalde woorden worden overgenomen. Typisch voor Brussel is het codewisselen: schakelen tussen Nederlands, Frans en andere talen. In de tram hoor je: “Zut, demain j’ai toets van wiskunde.” Dat is normaal en absoluut niet schadelijk. Het hoort bij de evolutie van een taal.

Bent u even mild voor verkeerde lidwoorden of ander foutief taalgebruik?
VANDENBUSSCHE: Dat hangt van de context af. In een informele context val ik daar niet over. In een formele is het belangrijk dat de taalnormen gerespecteerd worden. Op school moeten de leerkrachten die fouten blijven verbeteren.

Universitaire taalstudies hebben het moeilijk. Hoe populair is de neerlandistiek in de Lage Landen?
VANDENBUSSCHE: Het is een punt van bezorgdheid. In Vlaanderen en Nederland staan alle taalopleidingen, ook die van het Nederlands, onder druk, in Nederland nog meer dan in ons land. Zes jaar geleden schafte de Vrije Universiteit Amsterdam de opleiding Nederlands af. Het marktdenken had het overgenomen. In heel Nederland studeren er nu 620 bachelor- en masterstudenten Nederlands, in Vlaanderen enkele honderden. Samen iets meer dan duizend.

Het verschil met Nederland is dat de overheid daar nauwelijks initiatieven neemt om die evolutie tegen te gaan. Bij ons is er, via de financiële steun aan het Vlaams Talenplatform, wél hulp vanuit de overheid. De historische gevoeligheid en aandacht voor het Nederlands zijn hier dan ook groter.

Waarom zijn talenstudies minder in trek?
VANDENBUSSCHE: In Vlaanderen spelen de beeldvorming en het watervalsysteem in het middelbaar een rol. Richtingen als wiskunde en wetenschappen worden gezien als prestigieuzer en als een betere voorbereiding op het hoger onderwijs. Als het daar niet lukt, zakken leerlingen vaak af naar een talenrichting. Het zou helpen als de overheid een campagne voor talen zou voeren, net zoals gebeurd is voor de STEM-richtingen.

Ziet u die dalende trend ook aan de VUB?
VANDENBUSSCHE: Nee, wij hebben weer meer studenten die kiezen voor het Nederlands sinds wij in 2022 onze taalopleidingen hervormden en een meertalige bachelor- en masteropleiding taal- en letterkunde invoerden. Afgelopen academiejaar waren het er een kleine 130, van wie 25 in de masteropleidingen.

Internationaal blijft de neerlandistiek een succesverhaal. Hoe verklaart u dat?
VANDENBUSSCHE: In het buitenland zijn er 16.000 studenten Nederlands, een pak meer dan in Vlaanderen en Nederland samen. Ze studeren aan tweehonderd universiteiten in veertig landen. Vooral een land als Italië doet het goed, net als de landen van Centraal-Europa: in Hongarije en Polen puilen de aula’s uit. Studenten kiezen Nederlands soms uit persoonlijke voorliefde voor de taal, maar vaak ook uit economische overwegingen. Zo zoeken veel Italiaanse havens neerlandici voor hun export- en importactiviteiten.
Op sommige plekken gaat het dan weer minder goed. Neerlandistiek in Oslo is eind vorig jaar opgeheven. Dichter bij huis heeft de UCL beslist om de opleiding te schrappen op haar Brusselse campus Saint-Louis. Bijzonder jammer dat een opleiding Nederlands in Brussel ermee stopt.

Is de opleiding Nederlands aan een buitenlandse universiteit, neem Kazachstan, van hetzelfde niveau als die aan de VUB of de KU Leuven?
VANDENBUSSCHE: Niet alle buitenlandse universiteiten bieden de volledige bachelor en master aan. Soms is het alleen een keuzevak of een minor. Waar dat wel zo is, is de opleiding zeker vergelijkbaar met de onze, soms wel met andere accenten. Ik kom weleens in een klas in Boedapest en sta altijd paf van het hoge niveau Nederlands. Die studenten zouden na hun afstuderen hier perfect Nederlands kunnen geven en zo ook een deel van het lerarentekort kunnen oplossen. Onlangs heeft iemand die Nederlands had gestudeerd in Polen bij ons een doctoraat afgelegd. Haar Nederlands was een stuk beter dan dat van veel ministers van Onderwijs in Vlaanderen.

Op het colloquium zal het – hoe kan het anders – ook gaan over de invloed van kunstmatige intelligentie op uw vak. Is het een vriend of vijand?
VANDENBUSSCHE: AI heeft nu al een flinke impact op het werk van vertalers en op het taalonderwijs. Het idee dat AI de vijand is die je moet bevechten, vind ik echter een verkeerde houding. Waarom niet een tekst door een vertaalmachine halen en vervolgens kijken hoe je er een heel goede menselijke tekst van kan maken? En bij de lessen schrijfvaardigheid: waarom zou je niet vertrekken van een tekst gegenereerd met AI en daar verder op werken? AI is een hulpmiddel dat je maar beter in je voordeel kan aanwenden.

Het colloquium vindt plaats van 25 tot en met 29 augustus. Meer info: colloquium.ivn.nu