'Elke klant kan stelen': supermarkten leggen dieven voortaan zelf boetes op

Winkeldiefstallen zijn een hardnekkige plaag die ook de Brusselse supermarkten flink treft. Omdat dieven vaak vrijuit gaan, wil de sector het heft in eigen handen nemen: 181 euro of de politie wordt erbij gehaald.

In de Delhaize aan Belgica liggen steeds meer producten achter slot en grendel in grote vitrinekasten: batterijen, lampjes, haarkleuringen, zwangerschapstesten, scheermesjes en zowat alle verzorgingsproducten, van goedkope deo's over scheerschuim en voetpleisters tot duurdere gezichtscrèmes. Aan de champagne­flessen in het wijnschap hangen beveiligingstags. De sterke drank staat in rekken achter het klantenonthaal.

Ook voor de tandenborstels – de gewone en dure elektrische – is er een aparte glazen kast. Wie een exemplaar van 5,50 euro wil kopen, moet sinds kort op de rode knop 'Appelez-nous' drukken. “Er werden zoveel tandenborstels gestolen, vooral die dure”, vertelt de verkoopster die de kast komt openmaken.

In de kleinere Brusselse supermarkten zijn er doorgaans geen gesloten vitrinekasten, maar staan de diefstalgevoelige artikelen opgesteld achter de kassa. Behalve de dure alcohol, scheermesjes en condooms zie je er vaak ook de oordopjes, Pritt-stiften en andere school­artikelen liggen.

“Tegenwoordig wordt alles gestolen”, zegt Luc Ardies, directeur van Buurtsuper.be, de supermarktafdeling van zelfstandigenorganisatie Unizo. “Bovenaan het lijstje staan alcohol, cosmetica en alles wat klein en duur is.”

Uit de statistieken van de federale politie blijkt dat het aantal aangegeven winkeldiefstallen in ons land toeneemt, van 21.225 tien jaar geleden tot 24.107 vorig jaar.

Brussel nam er daarvan 2.373 voor zijn rekening, minder dan een tiende. Qua cijfers steekt Brussel er dus niet bovenuit. “Maar cijfers zeggen in dezen niet veel”, zegt Ardies. “Het is het topje van de ijsberg. Het leeuwendeel van de winkeldiefstallen wordt immers niet aangegeven, al zeker niet in Brussel, omdat het voor de uitbaters te veel rompslomp is, en omdat er vaak toch geen gevolg aan wordt gegeven. Volgens onze analyse wordt er maar in een van de tien gevallen aangifte gedaan.”

“Wij horen aan alle kanten dat het aantal winkeldiefstallen toeneemt, in het buitenland en bij ons”, bevestigt Stefan Van Rompaey, hoofdredacteur van de website RetailDetail. Wat volgens hem het probleem verergerd heeft, is de selfscan, die het makkelijker heeft gemaakt om iets 'vergeten' af te rekenen. Andere factor is de toegenomen economische onzekerheid. Sommigen grissen iets mee omdat ze honger hebben. Anderen, de gelegenheidsdieven, stelen omdat ze er niet op achteruit willen gaan nu alles duurder is geworden. En dan zijn er nog de georganiseerde bendes die hele schappen leegroven. De gelegenheidsdieven zijn veruit de belangrijkste groep.

100.000 euro per winkel

De impact voor winkeliers is groot. “We schatten dat bij de zelfstandige supermarkten minstens één procent van de omzet verloren gaat door winkeldiefstal”, zegt Ardies. “Dat is veel. Retail is een hyperconcurrentiële sector met minimale winstmarges van rond de twee procent. Kleine supermarkten verliezen gemiddeld de helft van hun nettowinst door die diefstallen. En behalve de financiële schade is er ook de psychische schade voor het personeel.”

Zelf blijven de retailers het liefst discreet over de omvang van het probleem en de preventiemaatregelen die ze nemen. “Het is te gevoelige bedrijfsinformatie”, klinkt het bij Colruyt. Idem bij Delhaize. “We willen mensen niet inspireren of op slechte gedachten brengen”, zegt woordvoerder Roel Dekelver, die alleen kwijt wil dat het probleem alsmaar toeneemt en de supermarkten in de grootstad er het zwaarst onder te lijden hebben.

Een Brusselse uitbater van vijf supermarkten, onder meer in Ukkel, Etterbeek en Elsene, wil wel zijn verhaal doen, maar alleen anoniem. Hij heeft dagelijks met winkeldiefstal te maken, vertelt hij aan de telefoon. “De lastigste periode komt er nu aan, de feesten.”

Wat er in zijn winkels wordt gestolen? “Deo's, parfums, biefstuk, eigenlijk alles behalve groenten en fruit”, zegt hij. “Beveiligde dozen maken ze gewoon open, de inhoud verdwijnt.” Net als overal zijn batterijen en scheermesjes erg geliefd. “We hangen ze nu achter de kassa, maar toen ze nog in de winkel lagen, konden we niet volgen met aanvullen.”

Voor hem betekenen de diefstallen een jaarlijks verlies van 50.000 tot 100.000 euro per winkel. “De impact is enorm.”

De typische winkeldief bestaat niet, is zijn ervaring. “Elke klant kan een dief zijn: een moeder van twee, een man in pak, een gehandicapte in een rolstoel. Laatst hadden we een chique dame over de vloer die op de parking alvast enkele zakken hout in de koffer van haar Volvo-terreinwagen propte, waarna ze die binnen aan de kassa 'vergat' te betalen.”

Bendes stelen dan weer om door te verkopen. “Ze roven het halve Côte d'Or-schap leeg en dan zie je die pakken terug in een schimmig winkeltje wat verderop.”

Om diefstal tegen te gaan, gebruikt hij beveiligingstags en ook camera's, waaronder een slimme camera met gezichtsherkenning die het personeel waarschuwt als een dief opnieuw zijn entree maakt in de winkel. “Zo'n camera kost 25.000 euro. Beveiligen is duur. Die kosten komen boven op het verlies aan omzet.”

En dan is er de tijd en energie die hij en zijn personeel eraan kwijt zijn. “Als we merken dat iemand iets wegmoffelt, moet een van de werknemers alles laten vallen en de camera's checken. Vervolgens wordt die persoon gevolgd en buiten opgewacht door twee medewerkers. Want pas voorbij de kassa is er sprake van diefstal.”

Klopt, zegt Luc Ardies. “Je hebt maar een paar meter om in te grijpen.” Sowieso biedt de wetgeving, vanwege de privacy, weinig mogelijkheden aan winkeliers om dieven aan te pakken. “De kassierster mag officieel zelfs niet aan de klanten vragen om de boodschappentas te openen. De tas doorzoeken kan al helemaal niet. Bewakingsagenten met een speciale vergunning mogen dat wel doen, maar zo'n firma inschakelen is voor de meeste zelfstandige supermarkten niet te betalen.”

Grotendeels geseponeerd

In principe zijn de winkeliers overgeleverd aan politie en justitie om het recht te doen gelden. “Maar de politie komt lang niet altijd”, fulmineert de Brusselse ondernemer met de vijf supermarkten. “Als ze al komt, wil ze soms geen pv opstellen, omdat er toch geen gevolg aan wordt gegeven. Die straffeloosheid is onverdraaglijk.”

Winkeldiefstal is geen prioriteit voor politie en gerecht, oordeelt Ardies. “Het wordt beschouwd als kleine en dus te verwaarlozen criminaliteit. Een uitbater die beelden heeft van de diefstal en ook een pv, krijgt vaak achteraf een brief van de procureur met de melding dat justitie zich niet kan bezighouden met dat soort kleine criminaliteit.”

Volgens cijfers van Safe.brussels gaf justitie in 2023 slechts aan een kwart van de aangegeven winkeldiefstallen gevolg: 24 procent leidde tot een alternatieve maatregel en amper één procent tot strafrechtelijke vervolging. De rest werd grotendeels geseponeerd.

“De moedeloosheid in de sector is groot omdat er zo weinig handhaving is”, zegt ook Hans Cardyn, woordvoerder van handelsorganisatie Comeos.

Comeos, Buurtsuper.be en het Neutraal Syndicaat voor Zelfstandigen vragen al jaren dat de overheid doeltreffende maatregelen neemt. In 2017 ging de ministerraad akkoord met het voorstel om betrapte dieven via een dading een soort schadevergoeding te laten betalen aan winkeliers, zonder tussenkomst van de politie. Zo werkt het in Nederland al jaren. Daar worden incassobureaus ingeschakeld voor de inning van een forfaitaire schadevergoeding van 181 euro. Ardies: “De sector wilde hierover een protocolakkoord sluiten met politie en justitie, maar dat lukte niet omdat bij hen de vrees bestond dat winkeldiefstal, een misdrijf, op die manier helemaal van de justitieradar zou verdwijnen. De regeling werd uiteindelijk nooit ingevoerd.”

Vijf jaar later, in 2022, riep toenmalig minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) het lik-op-stukbeleid in het leven, een schikking waarbij de politie zonder tussenkomst van het parket of de rechtbank de onmiddellijke betaling van een boete tot 350 euro kon opleggen aan de dief.

Dat bleek een slag in het water. “De regeling heeft in de praktijk nooit goed gewerkt, zeker niet in Brussel, waar de politie andere katten te geselen heeft”, vertelt Hans Cardyn. In 2023 liet het Brusselse parket weten het lik-op-stukbeleid niet meer toe te passen voor winkeldiefstallen, bij gebrek aan manschappen en middelen.

Steeds meer supermarkten nemen het heft intussen in eigen handen: in ruil voor een boete of schadevergoeding laten ze de politie erbuiten. De winkels van Delhaize bijvoorbeeld. “Wij halen de politie er doorgaans niet bij. Onze zelfstandige uitbaters lossen het zelf op met een administratieve boete die de kosten van overlast en schade moet dekken”, legt woordvoerder Dekelver uit.

Alleen is die werkwijze juridisch niet altijd even waterdicht en varieert het bedrag van winkel tot winkel. “Het is een grijze zone”, zegt Luc Ardies. “Uitbaters krijgen soms opmerkingen van de politie over het woord boete.”

Daarom introduceert Buurtsuper.be nu een 'waterdichte' en uniforme regeling in samenwerking met het Nederlandse SODA (Serviceorganisatie voor directe aansprakelijkheid). Dat bureau int bij onze noorder­buren al jaren schadevergoedingen wegens winkeldiefstal en is sinds enige tijd ook in België actief. Aplsia, de Franstalige tegenhanger van Buurtsuper, werkt aan een gelijkaardig initiatief. “Ook wij zijn hierover in onderhandeling met SODA”, zegt Sophie Bôval.

Meer technologie

Net als in Nederland zal de betrapte winkeldief een formulier moeten ondertekenen waarbij hij zich ermee akkoord verklaart om 181 euro te betalen aan SODA, dat het gros van het bedrag doorstort aan de supermarkt. Tekent hij niet, dan wordt de politie gebeld. “Die moet dan natuurlijk wel komen”, erkent Ardies, die hoopt dat het systeem vooral een ontradend effect heeft.

Het is het voorstel van 2017, maar dan zonder overleg met politie en justitie. Ardies: “Daar gaan we niet langer op wachten.” Desondanks is het systeem volgens hem juridisch sluitend. “We hebben het laten onderzoeken door onze advocaten, er is geen speld tussen te krijgen. Het gebruikte formulier is een burgerrechtelijke dading. Dat kan perfect, toch als alles vrijwillig gebeurt. De dief moet de diefstal erkennen en willen betalen. Het is geen boete, maar een vergoeding voor de schade en de afhandeling ervan.”

Om justitie gerust te stellen zal Buurtsuper de deelnemende winkels vragen om het dadingsformulier over te maken aan de politie. In theorie kunnen er wel nog strafrechtelijke gevolgen aan de feiten worden gegeven.

Het nieuwe systeem zou op 1 januari 2026 in werking moeten treden.

Ondertussen blijven de supermarkten alles in het werk stellen om het potentiële winkeldieven moeilijker te maken en de pakkans te vergroten. “Winkeliers gaan daarbij meer en meer vertrouwen op technologie”, zegt Stefan Van Rompaey (Retail­Detail). “Ze gebruiken bijvoorbeeld AI om afwijkend gedrag te signaleren zodat de controles bij de zelfscankassa gerichter kunnen gebeuren. Klanten worden gefilmd en als een product in de boodschappentas verdwijnt zonder correcte scan wordt dat gesignaleerd aan het personeel.”

Ook bestaan er volgens Van Rompaey AI-systemen waarbij slimme camera's de klant in de winkelgangen volgen om ook daar risicogedrag te spotten, bijvoorbeeld als iemand treuzelt bij de wijn en er vervolgens geen fles in de kar ligt. “Of dit bij ons toegepast wordt, weet ik niet, de supermarkten communiceren er niet over”, zegt Van Rompaey. “In Nederland heeft Jumbo ermee geëxperimenteerd nadat het aantal winkeldiefstallen in 2023 de pan was uitgerezen. Het bedrijf is er uiteindelijk mee gestopt omdat het zou leiden tot een sfeer van wantrouwen in de winkels. Uiteindelijk ontvang je als supermarkt klanten, geen potentiële dieven.”