Oud-commissaris politiezone West over dood Fabian: ‘Een agent verwerkt zoiets nooit’

Na de dood van de 11-jarige Fabian door een politieauto afgelopen maandag is de verontwaardiging nog niet gaan liggen. Hoe is het voor politieagenten om in het oog van de storm te belanden? Voor het eerst sinds de gebeurtenissen schetst een oud-commissaris van de zone Brussel-West, Jean-Marie Hottat, hun perspectief. “Onderzoek is nodig om te weten hoe snel Fabian reed op zijn step. Mogelijk bracht hij zichzelf en anderen in gevaar.”

Jean-Marie Hottat, huidig voorzitter van politievakbond Sypol, werkte ruim veertig jaar bij de zone West. Hij weet: bij de politie werken, dat betekent een voortdurende confrontatie met de minst mooie kanten van de samenleving én met de dood.

Toch kwam het nieuws over het overlijden van 11-jarige Fabian keihard aan. “Hoe kan dat, wat is daar in godsnaam gebeurd?” schoot het door zijn hoofd, net als de gedachten aan zijn eigen dochter van veertien, net als Fabian een jonge tiener. Bijna gelijktijdig dacht hij aan de desbetreffende collega die achter het stuur zat op het moment van de feiten: “Hoe gaat hij reageren, hoe kan hij dit ooit verwerken?”

Enig idee hoe het nu met de agent gaat die betrokken was bij het ongeluk?

“Hij is op dit moment thuis op medisch voorschrift. Ik ken de details niet, maar één ding is zeker: hij voelt zich helemaal niet goed. Ik denk niet dat hij dit ooit kan verwerken. Er is een stressteam dat hem opvangt, maar toch, de psychiaters en de psychologen zijn er ook niet constant. Zowel hij als de vrouwelijke collega die maandag bij hem in de auto zat, heeft het er heel moeilijk mee.

Klopt het dat de betrokken politieagent heel jong is en nog niet lang werkte bij de zone?

“Ja, hij is 25 en werkte pas een paar jaar in de zone. Hij komt uit Virton, in Wallonië.”

Heeft hij ter plaatse zelf eerste hulp geboden aan het slachtoffer?

“Ja, hij heeft de jongen proberen te reanimeren. Hij wist op dat moment dat het helemaal niet goed ging, dat het kind ernstig gevaar liep.”

Hoe kwam het nieuws over het overlijden binnen bij de politiezone West?

“Een achtervolging van een kind die niet goed afloopt, zoiets gebeurt zelden. En zeker niet in de omstandigheden die we maandag gezien hebben: we hebben het hier niet over grote criminaliteit, het ging om een controle van een kind op een step. Ik heb gehoord dat het onderwerp wordt vermeden in de zone West: het is voor de collega’s te veel, te zwaar om erover te spreken.”

Wat kunt u zeggen over de omstandigheden van het ongeval?

“De jongen was misschien in paniek, hij wilde niet stoppen voor de politie, maar probeerde te ontsnappen. Op het grasveld heeft hij een beetje geremd, daardoor is hij onderuit geschoven. Wie zijn fout is dat? Veel mensen zeggen: als de politie vraagt te stoppen, dan stop je. Maar je moet als agent ook inschatten wat de stemming van de jongen is en wat de risico’s zijn.

Ik denk dat Fabian misschien te snel reed. Dat zou kunnen verklaren waarom de agenten wilden overgaan tot een controle. Hij was nog geen zestien, maar reed op een step die tot 60 kilometer per uur kon halen. Dat heeft de familie bevestigd (advocate Ludmila Bulgar wil dit niet bevestigen aan BRUZZ, het maakt deel uit van het onderzoek, JP). Als Fabian die gebruikte, zou de familie de snelheid hebben beperkt tot 25 kilometer per uur. Gold dat ook op het moment van de feiten?

Ik vraag het me oprecht af: als Fabian stapvoets zou gereden hebben, zouden de agenten dan overgegaan zijn tot een controle? Ik denk het niet. Ik denk dat ze het onderscheid wel zouden hebben gemaakt. Mogelijk bracht Fabian zichzelf in gevaar, of de anderen. De snelheid die Fabian op de step haalde in het park, moet daarom zeker onderzocht worden.”

Buurtbewoners zijn geschokt omdat de politie met de auto in het park reed en zelfs het gras opreed...

“Patrouilles met de auto in het Elisabethpark zijn niet nieuw. In het begin van mijn loopbaan heb ik daar ook controles uitgevoerd. We gingen regelmatig het park in, een paar collega’s te voet en een paar met de auto. De plek is een hotspot en stond ook daarvoor al bekend vanwege drugshandel, dus de aanwezigheid van de politie is preventief. Buurtbewoners vragen erom. Je kunt moeilijk zeggen: daar mag geen politie meer binnen.

Zeker, de politie had kunnen uitstappen en hem te voet volgen. Dat wil zeggen: als zijn snelheid redelijk was. Maar wat als hij zestig kilometer per uur reed? Dat is onmogelijk. Zelfs iemand op een step van 40 kilometer per uur kun je te voet onmogelijk bijhouden.

Hoe zit het eigenlijk met achtervolgingen, beslist een agent daar zelf over, of is overleg nodig?

“Daar bestaan richtlijnen voor. Stel: je bent bezig met een patrouille en een collega vraagt om versterking, dan moet je toestemming vragen aan dispatching voordat je die mag verlenen. Zij maken een meldingsfiche aan onder ‘code 3’, zodat je sirenes en zwaailichten mag gebruiken.

Maandag ging het om een achtervolging buiten dat kader - in dat geval moet je onmiddellijk handelen. Als je te veel tijd verliest, heeft het vaak geen zin meer. Je verwittigt zo snel mogelijk nadat je vertrekt. Ben je met twee, dan kan een collega via de radio bellen. Alleen moet je alles tegelijk doen: rijden, de microfoon opnemen, en de achtervolging melden. Elke achtervolging blijft een inschatting; het is een keuze waarbij ieders persoonlijke gevoeligheden meespelen.

Het is bijna onmogelijk voor agenten om tijdens een interventie goed in te schatten of een achtervolging proportioneel en gepast is. Achteraf wordt er meestal alleen gekeken naar het resultaat: als het goed afloopt, wordt dat als vanzelfsprekend gezien en krijgt de agent weinig erkenning. Maar als het fout loopt, leidt dat vaak tot juridische stappen, publieke verontwaardiging en diepe persoonlijke gevolgen voor de betrokken agenten. Het verschil tussen een succesvolle actie en een ramp kan in enkele seconden liggen."

Volgens oud-hoofdcommissaris en docent aan de politieschool Paul Jacobs was de ‘proportionaliteit’ zoek tijdens de achtervolging van afgelopen maandag.

"De felle kritiek van Paul Jacobs laat zien hoe snel het debat kan ontsporen. Hij uitte zich in de pers over de proportionaliteit van het politieoptreden zonder inzage te hebben in het volledige dossier. Ik heb een interview met hem gelezen: zijn visie is intussen achterhaald als het gaat om steps.

Jacobs stelt dat het volstaat om de nummerplaat te noteren in plaats van een achtervolging te starten. Maar steps hebben helemaal geen nummerplaat. Hoe maak je iemand dan duidelijk dat hij een overtreding heeft begaan? Je kunt geen boete opsturen. Ik vraag me af wat zijn boodschap is. Bedoelt hij dat het de moeite niet waard is om in te grijpen, dat we overtreders gewoon moeten laten gaan?"

Daar komt nog bij dat het federaal parket waarschuwt dat de georganiseerde misdaad steeds vaker minderjarigen inzet. Daardoor wordt ingrijpen voor de politie moeilijker. Want als jongeren – bewust of niet – betrokken zijn bij misdrijven, kom je in een lastige situatie terecht: gebruik van geweld is moeilijk uit te leggen, maar soms wel harder nodig.

Steps die enorme snelheden halen, zijn bovendien een reëel probleem. Dat bleek onlangs nog tijdens een actie in de zone West, daarbij werd een twintigtal steps in beslag genomen die meer dan 60 kilometer per uur haalden. Er zat er zelfs één bij die harder dan 100 kilometer per uur kon. Als je dat soort dingen niet meer mag controleren, wat heeft politiewerk dan nog voor zin? In onze samenleving kan de burger niet zomaar alles zelf regelen."

Begrijpt u de verontwaardiging bij de bevolking?

“Ik begrijp het zeker, ik kan daar volledig inkomen. Ik hoop dat het onderzoek zo snel mogelijk meer duidelijkheid brengt.”

Hoe verloopt een onderzoek door het Comité P in zo'n dossier eigenlijk?

“De vaststellingen voor een dodelijk verkeersongeval worden gedaan door een andere politiezone, in dit geval de zone Zuid. Dat is een standaardprocedure. Hun verslag gaat naar het parket, een kopie daarvan naar Comité P, dat het gerechtelijk onderzoek verder voert. Zij verhoren iedereen die iets kan bijdragen, ook de betrokken politiemensen. Dat onderzoek is grondig en tijdrovend - één verhoor kan makkelijk tien uur duren. Als verdachte neem je best boterhammen mee! In totaal duurt zo’n onderzoek zes maanden tot een jaar.

Comité P werkt volledig autonoom. Het bestaat uit oud-politiemensen met een speciaal statuut, die verbonden zijn aan het federaal parlement. Parlementsleden krijgen ook een verslag van het onderzoek. Als het onderzoek door het Comité P is afgerond, kan de parketmagistraat in sommige gevallen nog bijkomende vragen stellen. Pas dan krijgen de advocaten van de familie en van de agent via het gerecht inzage in het dossier. Daarna kunnen zij hun werk beginnen.

Wat het parlement uiteindelijk zal doen met de bevindingen van het Comité P – of dat nu gaat om wetten aanpassen of extra middelen voor de politie – is nog niet duidelijk. Wat mij betreft hoeven de conclusies van dit onderzoek zich niet te beperken tot één politiezone. Dit is een probleem dat in het hele land speelt: iedereen stelt zich vragen over hoe het nu eigenlijk zit met de regels rond achtervolgingen."

Welke lessen moeten we volgens u trekken uit deze tragische gebeurtenis?

"De huidige situatie is onhoudbaar. De werkdruk is hoog. Elke Brusselse zone kampt gemiddeld met een tekort van zo'n honderd agenten. Ondertussen worden de feiten steeds zwaarder, denk aan de schietincidenten van de voorbije maanden in zone Zuid. Toch worden de structurele problemen afgewenteld op individuele agenten, die vaak jong zijn en onvoldoende voorbereid. Zij moeten onder hoge druk beslissingen nemen die hun leven kunnen tekenen. Kritiek van mensen als Jacobs, hoe goed bedoeld ook, duidt op een gebrek aan voeling met de realiteit op het terrein.

Politieagenten worden vandaag nauwelijks voorbereid op achtervolgingssituaties. Een grondige hervorming van de politieopleiding is daarom dringend nodig, met aandacht voor realistische scenario-oefeningen en besluitvorming onder stress. Tegelijk moet er een open maatschappelijk debat komen over wat we verwachten van politiewerk bij achtervolgingen. Wie vandaag ingrijpt, riskeert alles: zijn carrière, reputatie en mentale gezondheid. Dat is niet langer houdbaar. De vraag is simpel: willen we dat agenten niet langer achtervolgen? Dan moeten we accepteren dat verdachten soms ontsnappen. Willen we dat ze wél ingrijpen? Dan moeten we investeren in opleiding, bescherming en steun aan wie het werk doet."