Het vuur van anti-Good Move ontbrandt in Kuregem: 'Een wraakoefening tegen de auto'

Emotionele filmpjes, nachtelijke sabotage-acties en honderden betogers voor het gemeentehuis. In Kuregem zijn de protesten tegen het mobiliteitsbeleid en Good Move weer helemaal terug.

"Het trauma van Good Move I is nog recent. De bewoners hadden toen al geschreeuwd: ‘Luister naar ons, overleg met ons, geef ons onze wijk terug.’ Maar in de plaats hebben de politici geprobeerd ons in slaap te wiegen. Drie dagen voor het begin van de werf duiken nu plots borden op, alles zit vast. Nochtans hadden we 3.000 handtekeningen verzameld. (…) Wel, vandaag staat Kuregem op!”

De woordvoerder van het Comité tegen Good Move is op dreef donderdagavond op het plein voor het gemeentehuis van Anderlecht. Zowat driehonderd betogers hebben de verplaatsing gemaakt, vooral jongere mannen, maar hier en daar zijn ook vrouwen van de partij. De stemming is militant, maar gedisciplineerd. “We mogen niet in een val trappen en dingen stuk maken”, bezweert de spreker, die zo indirect verwijst naar het vandalisme van een nacht eerder, met tienduizenden euro’s schade aan een werfkraan. “Als we dat doen, zullen wij de slechteriken zijn, terwijl zij dat zijn.”

Voorwerp van het protest? Het Gewest wil de hele zone tussen de Kuregembrug en de Albert I-square ingrijpend heraanleggen, volgens een plan van architect Bas Smets: de brug waar al verschillende verkeersdoden vielen, krijgt een eenvoudigere verkeerssituatie, de troosteloze zones errond worden verblijfsplekken met groen, en de Bergensesteenweg gaat op het stuk in kwestie naar eenrichtingsverkeer. Er komt een fietspad en een honderdtal parkeerplaatsen verdwijnen. En passant gebeuren broodnodige werken aan de rioleringen en aan de tramsporen.

Meer dan de verkeerschaos bij het begin van de werf, ligt het verdwijnen van de autorijstrook en de parkeerplaatsen het zwaarst op de maag. De manifestanten zien in die beslissing een blinde aanval op de auto – een aanval die zich in hun ogen bovendien zonder noemenswaardig overleg voltrekt. “De auto wegnemen van gezinnen die hem nodig hebben, is hun werk en hun inkomen wegnemen; het is een deel van hun leven afnemen”, windt de woordvoerder op het Raadsplein zich op. “Maar Kuregem is geen kladblok waar je zomaar wat kan op experimenteren.”

Tegenover die gezinnen met auto plaatst een andere spreker in zijn betoog de nieuwkomers op de fiets. “Er is iets dat jullie niet mogen vergeten. Er zijn kleine groepjes bijgekomen in de wijk en zij vragen fietspaden. Ze sturen elke dag mails om die te vragen. We moeten hetzelfde doen: niet enkel op het terrein aanwezig zijn, maar ook mails sturen, met onze oplossingen. Het zijn zij niet die zullen beslissen over onze wijk."

Hogere parkeertarieven

De Bergensesteenweg is niet de enige transformatie waartegen het comité tegen Good Move ten strijde trekt. De lijst van projecten is lang: de Firmin Lecharlierstraat in Jette, de Scheutbosstraat in Molenbeek, de Sint-Bernardusstraat in Sint-Gillis, of de semi-voetgangerszone op de Baljuwstraat in Elsene … Ook de hogere parkeertarieven zijn een doorn in het oog.

Een van de gewraakte projecten bevindt zich vlak bij die nieuwe splijtbom tussen de Kuregembrug en de Albert I-square. De Wayezstraat in Anderlecht sluit aan op de Kuregembrug, waar de werken beginnen en steekt sinds enkele jaren in een nieuw jasje. De winkelas ziet er vandaag een stuk fleuriger uit, met meer natuurlijke elementen, ontharding, zitgelegenheden en bredere trottoirs. Tegelijk sneuvelde een rijrichting en 117 parkeerplaatsen. Dat aantal zonk zo drastisch dat handelaars in opstand kwamen en er nu toch weer 30 plekken voor de wagen bijkomen. Na een dure heraanleg trekt de gemeente daar volgend jaar ruim 200.000 euro voor uit.

Met de geschrapte parkeerplaatsen en omvorming naar een eenrichtingsstraat lijkt de Wayezstraat in zekere zin de toekomst van de Bergensesteenweg, met dat verschil dat die eerste veel meer handel telt. Hoe blikken de handelaars terug op de heraanleg? Met gemengde gevoelens, zo blijkt.

Radicale keuze

“De tram wint nu blijkbaar een minuut en die ontharding levert minder water­overlast op”, geeft Vincent Timmerman toe, terwijl hij naar een strook naast de rijweg wijst, waar paaltjes staan en de regen in een soort wafelstructuur kan insijpelen. Timmerman is vierde generatie uitbater van een matrassen- en storeswinkel. “Maar laden en lossen is veel moeilijker geworden. En onze klanten, die vaak van ver komen, missen de parkeerplaatsen echt wel.”

De heraanleg op één niveau, zonder verhoogde trottoirs – zoals ook in de Bergensesteenweg gepland – is gevaarlijker, vindt Timmerman. “Mensen steken pardoes over. Vlak na de heraanleg raakte zo een oudere vrouw geklemd tussen de tram en een van die vastgeschroefde bloembakken. Ze brak haar rug en zal nooit meer wandelen. Die kleinere bloembakken zijn trouwens zever, er groeit amper iets in en de passanten gebruiken ze vooral als vuilnisbak. Ze mogen ze hebben voor in de Bergense­steenweg.”

Even verderop is Youssef Hamdaoui druk in de weer in zijn zaak waar hij betaalbaar schoeisel verkoopt. “Begrijp ons niet verkeerd, wij handelaars waren voor een heraanleg”, zegt de voorzitter van de lokale handelaarsvereniging. “Maar dan wel een die streeft naar harmonie tussen vervoersmodi. Het resultaat is echter een radicale keuze tegen de auto. 85 procent van de parkeerplaatsen is weg.“

De voorzitter geeft toe dat er best wel wat overleg was. “Maar daarbij is maar weinig rekening gehouden met de handelaars. Nu, de bredere trottoirs zijn een vooruitgang en de straat is wel gezelliger geworden.”

Zijn zaak lijkt prima te draaien. “Ik ben een uitzondering. Mijn prijzen zijn laag, mijn publiek komt uit de buurt en dus zonder auto, én ik ben ook online actief. Maar veel andere handelaars hebben het moeilijk en nieuwkomers vertrekken snel. Dat kan door de heraanleg komen, maar ook door covid en de energiecrisis. Het is niet makkelijk om die drie factoren uit elkaar te houden.”

De nieuwe werf op de Bergensesteenweg voorspelt de komende jaren weinig goeds voor de Wayezstraat, vreest de voorzitter. “Onze klanten zijn net nieuwe gewoontes aan het opbouwen en die worden straks opnieuw doorkruist door de werken.”

Nog dichter bij de Kuregembrug draait viswinkel en -restaurant Le Zee op volle toeren. Ook daar luiden de vertrouwde commentaren: laden en lossen is moeilijker, er ontbreken parkeerplaatsen en de keuze van het gemeentebestuur was gewoon te extreem. “Het voelde als een wraakoefening tegen de auto”, vertelt uitbater Ahrirou El Hosain bij een glas muntthee. “Het overleg was ook niet respectvol: luisteren en dan helemaal iets anders doen. Ik was nochtans voor de heraanleg en heb daar mijn dosis kritiek uit de buurt voor gekregen. Ik zie wel dat je iets aan het aantal wagens in de stad moet doen.”

El Hosain spreekt als baas van een bloeiende zaak. “Het grote terras dat er is bijgekomen, is een voordeel en maakt de straat gezelliger in de zomer. Maar vandaag zou ik graag hebben dat het gemeentebestuur zich op de echte problemen van de wijk concentreert: onveiligheid, netheid, gebrek aan burgerzin. Sommigen gooien hun vuilniszak van de derde verdieping naar beneden …”

Managers en kunstenaars

Terug naar de werf op de Bergensesteenweg. Daar leidde het protest ondertussen tot een tegeninitiatief. In een open brief, die afgelopen weekend ruim zeshonderd handtekeningen verzameld had, drukken Anderlechtenaren net hun steun uit voor de heraanleg. Het project, stellen ze, is noodzakelijk voor de leefbaarheid en de verkeersveiligheid in de buurt. Onder de ondertekenaars onder meer architecten, leerkrachten, informatici, kunstenaars, managers en onderzoekers. En hun namen, die klinken opvallend vaak Nederlandstalig. Het contrast met de demonstranten op het plein lijkt groot.

“Ik hoop dat het gemeentebestuur zich niet zal laten intimideren door een kleine groep luidruchtige tegenstanders”, zegt Giel Vanhoutte, een van de ondertekenaars. “Ze moeten begrijpen dat ruim de helft van de gezinnen in Kuregem géén auto bezit.”
Met name de agressieve toon en het vandalisme zitten de bewoner hoog. “Als ze alleen naar de tegenstanders luisteren, zal iedereen op den duur genoodzaakt zijn agressief te worden om gehoord te worden, wat alleen maar tot meer onrust zal leiden.” Vanhoutte vindt dat de problemen op sociale media enorm worden uitvergroot. “Iemand zei dat je er nu anderhalf uur over deed om door Kuregem te rijden, even lang als naar de zee. Maar op Google Maps zie ik dat dat véél minder is.”

Het profiel van de ondertekenaars zegt veel over het karakter van het mobiliteits­debat. Wie hoger op de socio-economische ladder staat, lijkt veel sneller positief te staan tegenover een ingrijpend mobiliteitsplan dat de plaats van de auto beperkt, blijkt ook uit onderzoek. “Die mensen kunnen zich die transformatie voorstellen en kunnen vlot van vervoersmiddel wisselen”, zegt Bas de Geus, professor bewegingswetenschappen en zachte mobiliteit (UC Louvain). “Omgekeerd wonen in Kuregem veel mensen die een wagen als noodzaak beschouwen en mentaal geen alternatieven zien. De auto is bovendien een statussymbool en als je dat wegneemt, is het alsof je die groep verplicht om ook sociaal een stap terug te zetten.”
De Geus wijst erop dat het hele mobiliteitsdebat zo splijtend is, omdat voor- en tegenstanders vaak andere normenkaders hebben. “Veel hoogopgeleiden vinden fietsen heel cool, terwijl armere wijkbewoners vaak gesocialiseerd zijn met het idee dat fietsen gelijkstaat aan armoede. Dat verander je niet in een handomdraai. Temeer omdat een wijk als Kuregem vaak patriarchale gemeenschappen telt, waar de jonge, sterke man de boventoon voert. Uit interviews blijkt dat sommige mannen vrouwen niet graag laten fietsen omdat de fiets voor vrijheid staat en ze zo ook controle verliezen.”

Een van de vaakst gehoorde kritieken, is dat er geen echt overleg was. Nochtans deed Brussel Mobiliteit straatinterviews, geleide wandelingen, workshops, een affichecampagne en werden 3.000 infofiches verdeeld. Toch verwondert het De Geus niet dat veel mensen verrast reageren. “Een affiche of flyer wordt al snel genegeerd en veel wijkbewoners voelen zich niet aangesproken door overheidscommunicatie. Het is typisch dat mensen pas echt reageren op het moment dat de impact van een project tastbaar wordt.” Los daarvan dateert de infocampagne al van enkele jaren geleden, in een wijk waar het verloop erg groot is.

Hoe raak je uit de patstelling rond mobiliteit? “Enerzijds moet het beleid het misschien wat breder bekijken en meer de nadruk leggen op aspecten waar iedereen het over eens is”, denkt De Geus. “Dat kinderen een veilige en gezonde omgeving nodig hebben, kan zo’n vertrekpunt zijn. Anderzijds moeten we beseffen dat de parkeerdruk nu al erg hoog is in dichtbevolkte wijken als Kuregem. Het blijft de moeite om te streven naar een stad met minder auto’s, met minder luchtvervuiling en plaats voor kinderen om te spelen. Maar grote hoeveelheden parkeerplaatsen in een keer schrappen, dat zal altijd moeilijk liggen.”