Instagram-activiste Chloé Mikolajczak trekt ten strijde tegen lobbyisten

De Brusselse activiste Chloé Mikolajczak trekt met populaire Instagram-filmpjes ten strijde tegen de even talrijke als schimmige lobbygroepen die een gewillig luisterend oor vinden bij de excellenties van de Europese Commissie. Via een onlinepetitie pleit ze voor strengere regels en een langere ‘cool off’-periode voor ex-EU-politici. “Mensen beseffen niet welke impact die lobbygroepen hebben op hun dagelijks leven.”

Meet your lobbyists.” Onder dat motto trekt Chloé Mikolajczak met haar camera langs de Brusselse kantoren van de vaak discrete, maar daarom niet minder invloedrijke lobbygroepen die het oor hebben van de EU-parlementsleden en Eurocommissarissen. Miljoenen euro’s en honderden mensen zitten in dat circuit, maar de buitenwacht heeft er niet veel zicht op.

“Ik ben een van de weinige Belgen die in de EU-politiek actief zijn. Tijdens mijn werk voor verschillende milieu­gerelateerde ngo’s kon ik van op de eerste rij meemaken hoe lobbying
in Brussel in zijn werk gaat. Daaruit ontstond het idee voor de Meet your lobbyists-filmpjes.”

Met meer dan 84.300 volgers raakt u een gevoelige snaar bij burgers.
CHLOÉ MIKOLAJCZAK: Er wordt jaarlijks 1,3 miljard euro besteed aan lobbying in Brussel. Twee derde van dat bedrag komt van lobbying uit het bedrijfsleven, zo blijkt uit het Europese Transparantieregister (een database waarin organisaties vermeld staan die de besluitvorming en het beleid van de EU-instellingen proberen te beïnvloeden, red.). Wellicht is dat cijfer zelfs een onderschatting. Mensen beseffen niet welke impact die beïnvloeding heeft op hun dagelijks leven. Zo zie ik veel begrip bij de burger voor de landbouwprotesten, maar ze weten niet dat nogal wat Europese beslissingsmakers banden onderhouden met de agro-industrie. Daardoor worden de belangen van de industrie gediend, terwijl het publiek een duurzame, leefbare landbouw wil. Ook bij thema’s als gezondheid, klimaat en werk blijkt de balans ver te zoeken als het gaat om wiens belangen worden verdedigd op het Europese politieke toneel.

Belangenorganisaties, zoals ook die waar u in het verleden voor gewerkt hebt, zullen aanvoeren dat ze alleen hun sector – en de tewerkstelling – verdedigen en dat ze niets te verbergen hebben.
MIKOLAJCZAK: Ik zeg niet dat alle lobbying verboden zou moeten worden, maar ik zie wel een paar problemen met de duidelijke onbalans op het vlak van middelen en de toegang tot de beleids­makers. De bedrijfslobby bezit een directe lijn met de beleidsmakers, die de burger niet heeft. Tachtig procent van de meetings die de Europese Commissie heeft met belanghebbenden gaat over contacten met lobbyisten, met vertegenwoordigers van de burgers is dat maar twintig procent.

Maak dat eens concreet. Hoe ziet dat lobbyen eruit?
MIKOLAJCZAK: Het grote probleem is de draaideur: ex-functionarissen van de EU die aan de slag gaan in het bedrijfsleven, of ex-lobbyisten die voor EU-functionarissen gaan werken. Er zijn meer dan genoeg voorstellen om dat soort bijklussen uit te bannen, zoals een afkoelperiode voor uittredende mandatarissen, zodat ze niet meteen als lobbyist aan de slag kunnen.

Voor sommige industrieën zou er zelfs een firewall, een totaalverbod, moeten bestaan, zoals nu al het geval is voor de tabaksindustrie. Waarom zou dat niet kunnen voor andere industrieën waarvan iedereen weet dat ze liegen en fake news verspreiden om actie zo veel mogelijk te vertragen, zoals de fossielebrandstofindustrie? Als ze dan toch in interactie willen treden met de parlementsleden, laat die vergaderingen dan voor de camera’s gebeuren, in openbare zittingen. Daar zijn we nu nog ver van verwijderd.

Waarom luisteren Europese verkozenen zo makkelijk naar lobbyisten?
MIKOLAJCZAK: Door die doeltreffende tactiek van de draaideur. Een oud-EU-mandataris die voor een groot bedrijf gaat werken, kan gemakkelijk warme contacten onderhouden met zijn oud-collega’s in de politiek. Ook vormen lobbygroepen allianties, zodat dezelfde boodschappen weerklinken vanuit verschillende hoeken. Plots is het niet meer één bedrijf dat aandringt op soepele regels, maar een hele sector.

Een andere beproefde tactiek is onderzoeksrapporten publiceren die de schijn van onafhankelijkheid hebben, maar die door de industrie betaald worden. Liefst met indrukwekkende cijfers. Daarnaast worden leden van het Europees Parlement (MEP’s) en de Commissie doorlopend uitgenodigd voor panels en events van de verschillende industrieën. Dat is weer een mogelijkheid om informeel contact te leggen en je agenda onder de aandacht te brengen.

Het Transparantieregister volstaat niet in de strijd tegen lobbyen?
MIKOLAJCZAK: Niet alle betrokkenen respecteren het register en niet alle Europese beslissingsmakers zijn eraan gebonden. Mandatarissen laten meetings afhandelen door assistenten die niet aan het register gebonden zijn en op de informele contacten biedt het Transparantieregister geen zicht. Binnen de EU-organisaties is er niet echt een orgaan dat contacten kan onderzoeken of kan optreden. In overduidelijke gevallen van fraude, chantage of omkoping kan alleen het gerecht tussenbeide komen. Er blijven dus meer dan genoeg grijze zones over waarin beïnvloeding kan plaatsvinden.

Vindt u binnen het Europees Parlement medestanders voor uw standpunten?
MIKOLAJCZAK: De MEP’s zijn zelf geen vragende partij voor meer regulering, dat kan een verklaring zijn voor het al lage vertrouwen van de Europese burgers in de EU-instellingen. En het is een cadeau voor extreemrechtse populisten.

Er zijn wel Europarlementsleden die het lobbyen aan banden willen leggen, maar dat is een minderheid. De verandering zal er pas komen als de instellingen meer druk van buitenaf voelen. De Europese politiek speelt zich ver van het brede publiek af, waardoor de kiezers de Europese verkozenen niet echt ter verantwoording roepen. Zodra ze verkozen zijn, doen ze min of meer wat ze willen.

Pfas is een goed voorbeeld: er ligt een voorstel voor om die schadelijke, kankerverwekkende producten eenvoudigweg te verbieden. Het sein voor de pfas-lobby om alle zeilen bij te zetten om achterpoortjes te creëren en een verbod te voorkomen. Mocht dat bekend zijn, zouden de burgers terecht kwaad zijn. Net omdat er vandaag zo weinig scrutiny (nauwkeurig onderzoek, red.) is, kan er veel onder de radar blijven.

Krijgt u reacties van de lobbyisten die u op de korrel neemt?
MIKOLAJCZAK: Ik ben erg actief op Instagram, maar mijn video’s doen het ook verrassend goed op LinkedIn. De mensen in de EU-bubbel zijn mijn manier van content maken niet gewend, dus mijn boodschap valt op. Sommige lobbyisten sturen een antwoord. Heel vriendelijk, hoor. Of ik eens een koffie wil drinken, zodat ze hun standpunt uiteen kunnen zetten. Daar bedank ik voor. Ik weet toch wat ze gaan zeggen. Ik doe research, hoor. Ik krijg ook steun van mensen binnen de instellingen.

En de EU-vertegenwoordigers die u bij naam noemt?
MIKOLAJCZAK: Die antwoorden nooit rechtstreeks. Veel komt voort uit de research van ngo’s en de inspanningen van onderzoeksjournalisten.

Wat u ook wil veranderen: de bijbaantjes verbieden.
MIKOLAJCZAK: Ja. Transparency International (een internationale ngo die corruptie bestrijdt, red.) heeft daar onderzoek naar gedaan: conservatieven en extreemrechtse politici hebben het vaakst bijbaantjes, gevolgd door centristen en sociaaldemocraten. De groenen en het linkse blok vormen het andere uiterste. Er is dus een duidelijke tendens, maar die zegt niet alles, zo was Qatargate (omkoping door Qatar van leden van het Europees Parlement, red.) een schandaal met vooral socialistische betrokkenen. En er zijn ook genoeg conservatieve EU-mandatarissen die een hekel hebben aan lobbying. Nuance is dus geboden.

Vandaag ben ik vooral bezorgd over het debat over de ‘vereenvoudiging’ van de Green Deal. Simplificatie betekent deregulering. Het is beangstigend hoe snel de regelgeving wordt teruggedraaid, in een race to the bottom met de VS en China. Terwijl een stabiel regelgevend kader net een troef is om investeringen aan te trekken. Terugkrabbelen qua sociale regelgeving en milieubeleid is een kortetermijnvisie. Het begon in mijn ogen met de ‘Antwerp Declaration’, een initiatief dat duidelijk de stempel draagt van de grote chemiebedrijven in de Antwerpse haven, dat werd voorgesteld in aanwezigheid van Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie.

• instagram.com/thegreenmonki/