Hoe vriendelijk is Brussel voor dikke mensen? 'Pas straatmeubilair aan voor zwaarlijvigen'

De Brusselse organisatie Fat Friendly wil meer aandacht voor dikkere mensen in het straatbeeld. Daarom publiceerde ze een online kaart waarop iedereen kan ontdekken of een terras, bioscoopzaal of sporthal wel geschikt is voor zwaardere personen.

Volgens cijfers van het wetenschappelijke instituut Sciensano is ongeveer de helft van de Belgen te dik, en is er bij een op de zes Belgen ouder dan 3 jaar sprake van overgewicht (een BMI van meer dan 30). Het gaat met andere woorden om een significant deel van de bevolking, en toch blijven hun specifieke noden vaak onder de radar. De Brusselse organisatie Fat Friendly wil daar verandering in brengen.

Concreet doet de vereniging dat door op haar website een kaart bij te houden van het gewest, waarop staat in welke mate publieke ruimtes toegankelijk zijn voor dikke mensen. (De grens ligt op maatje 44.) Via de website kan iedereen nagaan of een terras bijvoorbeeld bankjes heeft (in plaats van terrasstoeltjes met beklemmende armleuningen), of er trappen zijn of smalle draaideuren bij de ingang. “Allemaal zaken waar een zwaar persoon rekening mee moet houden”, zegt mede-initiatiefneemster Marie-Amah Kouadio, “en waar wie er niet mee te maken krijgt, zich niet eens van bewust is.”

De bal ging enkele jaren geleden aan het rollen. Medeoprichtster Pelphine, die haar familienaam liever niet gepubliceerd ziet, deelde op haar Instagram berichten over het wel en wee van dikke mensen in Brussel. Daaruit kwamen ontmoetingen voort met gelijkgestemde zielen, die op hun beurt leidden tot de oprichting van de vzw Fat Friendly en de website, die naast de interactieve kaart ook een bundel van teksten en manifesten rond zwaarlijvigheid aanbiedt.

Een ander recent wapenfeit van Fat Friendly is de workshop ‘Des assises pour tous’tes’, tijdens de LABdays in de Centrale for Contemporary Art. De focus lag er op aangepast zitmeubilair in de publieke ruimte.

“Een gebrek aan geschikt zitmeubilair is een dagelijkse hindernis,” zegt Pelphine. “Er bestaan geen normen waaraan publieke infrastructuur zou moeten voldoen voor dikke mensen. Wij willen die denkoefening wel maken en concrete oplossingen aandragen. Zoals minimale afmetingen, bijvoorbeeld. Maar ook: een design dat aanspreekt, zodat dikke mensen ook het zelfvertrouwen ervaren om er gebruik van te maken. Nu moeten we al te vaak blij zijn dat we überhaupt kunnen zitten, ook al doet het pijn of is het oncomfortabel.”

Inspiratie uit Amerika

De inspiratie voor Fat Friendly komt uit Amerika. Daar ontstond in de jaren 1960 al een tegenbeweging die zichzelf The Fat Underground noemde. “De eisen uit hun ‘Fat manifesto’ zijn vandaag nog steeds actueel,” meent Pelphine. “Zo stelden zij vijftig jaar geleden de Body Mass Index al in vraag, die een uitvinding was van de Amerikaanse zorgverzekeraars en die arbitrair ging bepalen wat een ‘normaal’ gewicht is, wat geldt als overgewicht, en wat als obesitas. Het hele discours rond de ‘obesitasepidemie’ is toen ontstaan. Net als de zeer lucratieve dieet- en vermageringsindustrie, inclusief de maagverkleiningen en de recente hype rond Ozempic.”

In België staat de beweging nog in haar kinderschoenen. En in Brussel is er nog heel wat werk aan de winkel. “Mijn aanvoelen is dat bij stadsplanning en het ontwerp van gebouwen rekening gehouden wordt met mensen met beperkte mobiliteit, maar niet specifiek met dikke mensen,” zegt Marie-Amah Kouadio, “al overlappen de oplossingen soms wel.”

“Het gaat ook om uiteenlopende noden,” vult Pelphine aan. “Niet elke dikke persoon heeft last van een beperkte mobiliteit, dik zijn hoeft geen handicap te zijn. Maar de zitjes op het openbaar vervoer, bijvoorbeeld, zijn niet altijd aangepast aan dikkere mensen, en dat brengt soms agressie met zich mee van medepassagiers, die vinden dat hun plaats wordt afgenomen. Met enkele bredere zitjes kan dat probleem al verholpen worden.”

Hyperwaakzaamheid

Op het terrein groeit het bewustzijn maar traag. “Ik maak uitbaters er wel attent op wanneer hun terrasstoeltjes niet comfortabel zijn,” zegt Pelphine. “Niet iedereen durft dat. De reacties zijn meestal wel positief: uitbaters geven te kennen dat ze niet beseften dat hun stoeltjes, bijvoorbeeld door de armleuningen, niet leuk zitten. Door erover te praten wakker je het bewustzijn errond aan. Sommige locaties zijn dan weer bang voor de kosten die een aanpassing van hun infrastructuur of meubilair met zich meebrengt. Maar kleine ingrepen kunnen soms al wonderen doen. Zo kan je de tussenleuning in een theater of cinemazaal weghalen of desnoods een paar stoelen in het gangpad zetten. Bovendien kost gedetailleerde info geven over de toegankelijkheid van een locatie niets.”

Daar komt de kaart van Fat Friendly van pas. “Voordat ik ook maar ergens heen ga, zit ik op Google te kijken of de plek wel toegankelijk is voor mensen zoals ik,” zegt Pelphine. “Ik moet vaak improviseren, en dat kost geweldig veel tijd en mentale energie. De kaart moet dat verhelpen. We moedigen de mensen dan ook aan om zo gedetailleerd mogelijke informatie toe te voegen. Zoals over het wegdek in de buurt. Het kan een detail lijken, maar kasseien of asfalt, dat maakt soms een wereld van verschil.”

“Je bent als dikke persoon in een staat van hyperwaakzaamheid,” vult Kouadio aan. “Dat voortdurende bewustzijn van je dik-zijn, dat voortdurende afvragen of je ergens wel naar binnen kan, of je de juiste kleren zal vinden, of je weer rotopmerkingen zal moeten ondergaan, het vreet aan je gezondheid. Het gaat om ons recht om ons thuis te voelen in de stad. Het gaat om deelnemen aan het leven in de stad.”

Wantrouwen

Het discours van Fat Friendly vertoont raakpunten met dat van andere identitaire bewegingen, en dat is geen toeval, menen de initiatiefnemers. “Er zijn raakpunten met de strijd van andere minderheden, die ook met geweld en discriminatie worden geconfronteerd, “weet Pelphine. “Fatphobia hangt samen met seksisme en racisme. Veel dikke mensen internaliseerden de overtuiging dat ze niet normaal zijn, wat niet hoeft te verwonderen als je ziet hoe er over hen wordt gepraat en gedacht in deze samenleving. Dan is er nood aan een tegenbeweging die een fierheid kan doen groeien bij dikke mensen. Je eist als dikke persoon het recht op om te zijn wie je bent.”

Het hoeft daarom niet te verbazen dat de leden van Fat Friendly bijvoorbeeld de term ‘obesitas’ hekelen. “Obesitas is een medische term die duidt op een ziekte. Bovendien is er geen consensus over wat obesitas precies inhoudt. Het heeft voor ons geen zin om te zeggen: je overschrijdt deze of gene BMI-grens, dus je bent ziek. Het grote publiek denkt: hoe dikker, hoe zieker. Dat klopt niet. Levensstijlkeuzes en mentaal welbevinden hebben een grotere impact dan het gewicht an sich.”

Ze zien hun wantrouwen tegenover de medische wereld gerechtvaardigd in verschillende voorbeelden: “Doses van medicatie die niet zijn afgestemd op zwaardere mensen, anticonceptie die minder efficiënt werkt, chemotherapie waarbij artsen niet weten welke dosis een zwaardere persoon nodig heeft … Tegelijkertijd zijn er nog te veel artsen die alle gezondheidsproblemen waarmee een dikke patiënt bij hen komt, willen herleiden tot een kwestie van gewicht,” zegt Pelphine.

En dus zoeken de Brusselaars steun bij elkaar. Fat Friendly organiseert praatgroepen voor gelijkgestemden, vaak en non-mixité grosse et sans homme cis-genre. Toch een opvallend criterium voor een vereniging die zich tegen discriminatie zegt te kanten? “Veel personen in de groep zijn slachtoffer geweest van seksisme of seksueel geweld,” zegt Kouadio. “We wilen een plek creëren waar ze ook over die ervaringen kunnen spreken. Uit ervaring weten we ook dat er vooral vrouwen naar de praatgroepen komen. Maar we organiseren zeker ook activiteiten die openstaan voor alle dikke mensen.”

Pelphine vult aan: ”Fatphobia raakt vrouwen nu eenmaal anders dan mannen. Vrouwen worden sneller beschouwd als (te) dik. Bij mannen wordt dik zijn veel meer geassocieerd met knuffelbaarheid of kracht. Het omslagpunt ligt veel hoger. Bij dikke vrouwen grijpen verschillende vormen van discriminatie op elkaar in: op basis van gender, gewicht, afkomst.”

De reacties van beleidsmakers blijven momenteel eerder beperkt, zo blijkt. “Onze focus als organisatie ligt meer op het terrein en op samenwerking met organisaties als Unia, om echt op te treden tegen discriminatie,” zegt Pelphine. “We hebben nu vaak het gevoel dat fatphobia een soort sous-discrimination is. Er wordt veel over ons gesproken, er zijn veel mensen aan het woord die zich naar eigen zeggen bezorgd tonen over onze gezondheid, maar wijzelf en onze noden blijven haast onzichtbaar. Om dan de verantwoordelijkheid helemaal bij het individu te leggen, dat is absurd. Er is een systeemverandering nodig.”