Jan Verheyen over 40 jaar Heizeldrama: 'Ontzettend moeilijk om schuldigen aan te duiden'

Precies veertig jaar geleden kostte het Heizeldrama 39 voetbalsupporters het leven. In een nieuwe, zesdelige docureeks doet Jan Verheyen die noodlottige 29 mei 1985 uit de doeken van A tot het noodlottige vak Z.

Op 29 mei 1985 voltrok zich vlak voor de aftrap van de Europacup I-finale tussen Juventus en Liverpool in het Brusselse Heizelstadion een drama dat een bladzijde in de Belgische sportgeschiedenis gitzwart kleurde. De afgelopen veertig jaar is dat Heizeldrama al meermaals herdacht in internationale documentaires. Overlap met die andere documentaires vertoont Het Heizeldrama, de nieuwe, zesdelige reeks van regisseur Jan Verheyen zeker, maar zijn aanpak is wel veelomvattend. In 300 minuten passeren liefst zestig talking heads: nabestaanden, spelers, hooligans en gewone supporters, clubleiders, bondsverantwoordelijken en journalisten, regeringsleden, magistraten en politiemensen. “Als je hun fragmentaire herinneringen samenlegt, krijg je toch een goed beeld,” vertelt Verheyen.

Samenloop

Uiteraard zijn de eerste twee afleveringen, die over de noodlottige dag zelf gaan, de meest indringende. Aanvankelijk was er nog de opwinding op een zonovergoten Grote Markt over wat een droomfinale moest worden. Maar algauw was er ook sprake van plunderingen en een zwarte markt voor tickets, die met name Italiaanse supporters in het zogenaamd ‘neutrale’ vak Z – bedoeld voor Belgische supporters – deed belanden. En er was de reeks fatale omstandigheden: een stadion in erbarmelijke staat, de verdeeldheid van commando tussen de te permissieve politie en de te terughoudende rijkswacht, een beschonken burgemeester Brouhon, een lakse Belgische en Europese Voetbalbond, én de gebrekkige communicatiemiddelen: walkietalkies van een kilo op batterijen. Dat alles resulteerde in de gruwelijke dood van 39 veelal Italiaanse supporters, die voor de charges van Liverpool-supporters vluchtten en elkaar verpletterden.

Rondje zwartepieten

Verheyen slaagt erin om een vrij heldere reconstructie te maken, ondanks de chaos van het moment, die nog in de hoofden van de getuigen leeft. “Te midden van het gekerm van gewonden, het gegil van mensen in paniek en de spreekkoren van supporters aan de overkant bleef het zelfs op de perstribune heel lang onduidelijk wat er aan de hand was.” Verheyen last de soms gekleurde of tegenstrijdige versies van de getuigen vakkundig aan elkaar.

Nieuwe feiten of juridische elementen brengt Het Heizeldrama niet aan. Want al draaiden de parlementaire onderzoekscommissie en de twee rechtszaken destijds uit op een rondje zwartepieten, “alles is wel gedegen onderzocht en georganiseerd,” benadrukt Verheyen. “Maar als geweld in groep gepleegd wordt, is het ontzettend moeilijk om schuldigen aan te duiden en rechtstreekse schuld te bewijzen.”

Uit het archief

Wat de docu wel duidelijk maakt is dat het dilemma of de wedstrijd nog wel gespeeld kon worden er eigenlijk geen was. “Er zouden nog veel meer doden zijn gevallen als de twee supportersgroepen zonder wedstrijd en onvoorbereid uit dat stadion waren geëvacueerd,” vertelt Verheyen. “De wedstrijd was een vertragingsmanoeuvre om de ordediensten daarvoor de tijd te geven. Ik geloof de spelers ook als ze zeggen dat ze er in die optiek mee instemden om toch te spelen. Ook al wisten ze dat er iets ernstigs aan de hand was. Michel Platini, de toenmalige kapitein van Juventus, is altijd met die smet op zijn reputatie blijven worstelen. Hem hadden we graag geïnterviewd, maar hij heeft na zijn bezoek aan de gewonden daags nadien, nooit meer publiekelijk over de zaak gesproken.”

Toch blijft de reeks, ook na de eerste twee afleveringen, nog lang boeien. Verheyen filmt in Italië en Liverpool, en toont ook archiefbeelden. Van de ferry in Zeebrugge, waar de gedumpte Engelsen op de terugweg de gruwel al minimaliseerden en opnieuw provoceerden. Van de ziekenhuizen, het Justitiepaleis, en zelfs van een opstand van gevangenen in Vorst, die boos waren omdat de Engelse hooligans in Leuven gerenoveerde cellen kregen.

Eeuwige rel

Door zich te baseren op het gelijknamige boek van de voormalige hoofdredacteur van L’Équipe Jean-Philippe Leclaire, vond Het Heizeldrama ook een uitstekende rode draad in de oppositie tussen de erg vocale maar verwarde Engelse hooligan Terry Wilson en enkele serene Italiaanse nabestaanden. Want op een hoger plan toont deze documentaire, die de emoties niet aanzet maar voor zich laat spreken, enerzijds mensen die de verantwoordelijkheid van zich afschoven en wegvluchtten in excuses, en anderzijds betrokkenen die hun verantwoordelijkheid wel namen en tot actie overgingen. Zoals politiekapitein Johan Mahieu die zich nooit heeft verstopt, de directeur van tv-zender ZDF die als enige besloot de non-match niet uit te zenden, Liverpool-supporter John Welsh die levens redde, of de Italiaanse nabestaanden die vochten voor gerechtigheid en positiever voetbal.

En toch waren er recent weer rellen in en rond het Koning Boudewijnstadion, dat je in de docu uit de brokstukken op de Heizel ziet verrijzen. De beelden van recent supportersgeweld, die Verheyen inlast, resoneren des te harder als je net hebt gezien hoe rabiate hooligans, clubs en medesupporters zonder zelfkritiek, ordediensten zonder orders, en onverantwoordelijke organisatoren zonder sluitende regelgeving voetbalfeesten laten escaleren in de hoop er met enkele geofferde zwarte schapen van af te komen. Michaël Bellon

Het Heizeldrama is nu al te bekijken
op Streamz en vanaf 4/6 ook op VTM, streamz.be