Criminoloog over Brusselse politiezone: ‘Duurt doorgaans 5 jaar voor fusie verteerd is'

Criminoloog Jelle Janssens, verbonden aan de UGent, doet onderzoek naar fusies bij politiezones. Hij is voorzichtig positief over de geplande eenmaking van de zes Brusselse zones die vrijdag werd aangekondigd, al heeft hij nog vragen over de concrete uitvoering van het plan. "Er zal in Brussel nooit een gepast moment komen om dit te doen."

Ondanks zijn principiële steun voor meer samenwerking bij de politie, houdt Janssens nog een slag om de arm voor zijn oordeel over de eengemaakte zone in Brussel. “Er zijn geen voorafgaande onderzoeken uitgevoerd, er is gewoon politiek beslist. Het is dus een beetje blind varen.”

Al geeft de criminoloog toe dat een hervorming in Brussel zich opdringt. “De gebeurtenissen van de laatste maanden tonen aan dat er iets schort aan de manier waarop de veiligheidsdiensten in Brussel werken. In 2018 verklaarde Comité-P (het externe controle-orgaan van de politie, red.) in een rapport nog dat alles goed verliep op vlak van samenwerking tussen de zones in Brussel. Maar dat leek me toch vooral het gevolg van politieke druk. De communicatieproblemen stapelden zich toen al op", zo legt hij uit aan BRUZZ.

Volgens Janssens is het principe van meer samenwerking goed, maar de schaal van de operatie is ongezien in België en zorgt voor uitdagingen. “Dit is van een heel ander kaliber dan de fusie van de zones in Genk of Roeselare. Het gaat om één zone met meer dan 6.000 agenten, en een recherche van ongeveer 600 man, daar kan je al iets mee doen.”

Vrijblijvend

Volgens de criminoloog ligt het voordeel niet alleen in de schaalvergroting, maar ook in het vastleggen van samenwerkingsstructuren. "De echte winst zit hem in de eenmaking van het commando. Samenwerkingsprojecten tussen verschillende zones zijn altijd vrijblijvend en kunnen weer worden stopgezet wanneer een burgemeester er geen zin meer in heeft. Nu wordt die samenwerking permanent verankerd.”

Janssens wuift dan ook de vaak gehoorde kritiek weg dat één grote politiezone ten koste zal gaan van de wijkwerking en nabijheid tussen politie en burger. “Uit onderzoek bij eerdere fusies in Vlaanderen, blijkt dat er aan de wijkwerking niet veel verandert. Die blijft behouden zoals voorheen. Bij een fusie worden vooral zaken samengevoegd in de backoffice, overhead en infrastructuur. Daardoor zien we dat de nabijheid van de politie zelfs versterkt wordt na een fusie.”

“De nabijheid van agenten is dan immers niet langer gebonden aan artificiële gemeentegrenzen", redeneert de criminoloog. "Middelen en manschappen kunnen gericht en efficiënt worden ingezet op probleemgebieden. In Brussel denk ik dan aan de zogenaamde hotspots.”

Het koppelen van de fusie aan een hervorming van de financiering van politiezones, zoals geëist door de partij Les Engagés, vindt Janssens niet noodzakelijk “Grootsteden vallen sowieso buiten de KUL-norm. Door de relatief grote concentratie van criminaliteit, wordt de financiering anders geregeld.”

“Voor mij moeten die twee dossiers zeker niet gekoppeld worden. Al moet er wel nagedacht worden naar een hervorming van de werking van de lokale politie in het hele land.”

'Als een schepencollege'

Over het uitzonderlijk grote politiecollege dat de Brusselse politiezone krijgt met 19 burgemeesters, moet volgens Janssens wel goed worden nagedacht. "Ik ben tevreden met het voorstel om met een ‘Bureau van Dagelijks Beheer’ te werken. Dat kan met een roterend lidmaatschap functioneren."

"Ik heb zelf meegewerkt aan een nota over de werking van de politiezones onder minister Jambon (N-VA) in 2018. Toen stelde ik voor dat de politieraad best zou gebaseerd worden op de principes van een schepencollege waarbij elk lid een apart takenpakket zou krijgen, met verantwoordelijkheden voor het hele grondgebied. Daarmee zouden ze zich ook een beetje solidair moeten opstellen met elkaar.”

Janssens heeft begrip voor de weigerachtige houding van kleine gemeenten bij een fusie. “De kleintjes hebben schrik dat de grote gemeentes de lakens zullen uitdelen. Ik vind het daarom goed dat Quintin heeft besloten om bij de voorbereidingen van de fusie elke burgemeester één stem te geven, ongeacht de financiële bijdrage van hun gemeente. Zo ga je eventuele tegenstand wegwerken.”

Anderhalf jaar

Toch geeft Janssens toe dat er heel wat vragen rijzen over de grote politiehervorming in Brussel, onder meer over de timing van de invoering. “Binnen ruim anderhalf jaar (voor de eerste helft van 2027 red.), dat is optimistisch, maar niet compleet onhaalbaar, denk ik. Fusies in kleinere zones in Vlaanderen duren doorgaans een jaar, maar dat gaat natuurlijk om een heel andere grootteorde.”

Begrip heeft hij ook voor de opmerking van Brussels procureur-generaal Frédéric Van Leeuw in februari. Die waarschuwde, na een golf van schietpartijen in Anderlecht, dat de fusie “enorm veel energie zal kosten”. “Het is misschien niet het moment voor onze politiediensten om energie te steken in structurele problemen", klonk het.

“Dat is een heel terechte opmerking van Van Leeuw", zo denkt Janssens. "De politie moet zich voornamelijk naar buiten richten, naar wat er op straat en in de samenleving gebeurt. Met door deze grote fusie zal ze zich een stuk inwaarts richten en focussen op interne strubbelingen en praktische problemen. Maar het is niet omdat het lastig is, dat we het niet moeten doen. Er zal in Brussel nooit een goed moment zijn om zoiets te doen.”

“Bij kleinere fusies horen wij van commandanten dat het toch 5 jaar duurt voor alles effectief goed loopt in zo’n nieuwe zone. En Brussel is geen kleine landelijke zone. We kunnen er ons die tijd niet veroorloven om de zaken op orde te krijgen, veel zal dus afhangen van hoe ze het aanpakken."

Guerre des flics

Tenslotte waarschuwt Janssens ook dat het grote gewicht van de nieuwe zone in Brussel voor concurrentie en afgunst tussen verschillende diensten kan zorgen. “Die eengemaakte zone zal over een zeer grote recherche beschikken. Die zal naast de Brusselse afdeling van de Federale Gerechtelijke Politie bestaan en dat kan voor spanningen zorgen tussen die twee diensten met ongeveer dezelfde omvang."

“Ik denk dat er daarom een belangrijke taak weggelegd is voor de politiek om goede afspraken te maken over de werkverdeling. Want het laatste dat Brussel zich nu kan veroorloven is een guerre des flics."

“We zien nu al in heel België dat lokale rechercheafdelingen taken overnemen die bedoeld waren voor de federale politie. Ik denk aan het ontmantelen van drugslabs, het uitlezen van telefoons of het aanpakken van witwaspraktijken. Dat komt deels door onderbemanning bij de federale politie, deels door een inefficiënte samenwerking met het parket. Lokale zones springen in het gat dat de federale politie laat door enkel achter high value targets aan te gaan.”

“Het parket zal zeer duidelijk moeten bepalen welke zaak bij welke afdeling terechtkomt, maar de politiek kan daarbij helpen door de regels die uit 2002 stammen, aan te passen aan de samenleving vandaag.”