Veel vragen na gebruik bismutkogels: 'Politie schoot een man in de rug'

Er rijzen heel wat vragen nadat de politie zondag tijdens een manifestatie voor de overleden Fabian FN 303-wapens gebruikte om de orde te handhaven. De politie zegt dat het om wettige zelfverdediging ging, maar een getuige beweert dat een man in de rug werd geschoten.

Zondagmiddag eindigde de vreedzame mars voor Fabian - de 11-jarige jongen die vorige week werd aangereden door een politiewagen - aan het politiecommissariaat van Molenbeek. Daar sloeg de sfeer echter om en gebruikte de politie een waterkanon tegen een twintigtal relschoppers.

Twee agenten droegen ook een feloranje FN 303: een wapen dat bismutkogels afvuurt. Dat zijn projectielen met verf en bismut (metaalkorrels) die op het lichaam uiteenspatten.

Toen een betoger aan het Bonneviepark hardhandig werd gearresteerd, vuurde een van de twee agenten het wapen af, schrijft HLN. Volgens de nieuwssite 7sur7 werd het wapen drie keer gebruikt die middag. De politie zei dat het om wettige verdediging ging. "We werden aangevallen met stenen", klinkt het. Op beelden is ook te zien hoe een gasfles naar het hoofd van een agent wordt gegooid.

In de rug

Maar buurtbewoner Gerben Van den Abbeele zag iets anders. "Ik was toevallig op de parking voor het politiecommissariaat, toen de agenten van om de hoek kwamen en de mensen mijn richting uitdreven. Ik stond aan de ingang van het café, rechtover het politiecommissariaat. De politie in gevechtsuitrusting stond op één rij, met de rug naar het Bonneviepark."

"Plots springt een agent van achter de linie, tussen de agenten door, en schiet hij met dat knaloranje wapen een jongeman verschillende keren in de rug. Misschien wel tien keer, en dat van héél dichtbij", zegt Van den Abbeele. "Die doffe knallen waren indrukwekkend. De uitbaters van het café waar ik intussen een oude vrouw binnen had geholpen, waren in paniek. Die paniek was er ook bij de mensen die op dat moment gewoon inkopen aan het doen waren op de zondagmarkt, vijf meter daarvandaan."

De man kon toch op eigen kracht weg, zegt Van den Abbeele, en verdween richting het Gemeenteplein in de menigte. Waarom de politie de jongeman viseerde, weet hij niet. Volgens Van den Abbeele werd op dat moment niks naar de politie gegooid en waren er geen wapens of voetzoekers. "In elk geval schoten ze hem in de rug. Dan kan van wettige verdediging toch geen sprake zijn?"

Aan het commissariaat hangen verschillende camera's die klare wijn kunnen schenken. De politiezone onderzoekt nu de feiten en maakt de bevindingen over aan minister van Binnenlandse Zaken Bernard Quintin (MR).

Achteraf

Over dit specifieke voorval kan Rémy Farge van de Ligue des Droits Humains, de Franstalige tegenhanger van de Mensenrechtenliga, nog geen uitspraken doen. "Maar in het algemeen zie je dat wettige zelfverdediging vaak achteraf als rechtvaardiging wordt ingeroepen."

"Sowieso moet er bij wettige verdediging sprake zijn van imminente agressie tegen personen en moet de reactie noodzakelijk en proportioneel zijn", gaat hij verder. "We kunnen ons ernstig afvragen of dit hier, bij schermutselingen in de marge van een mars, het geval was."

Ordehandhaving

Dat de politie deze speciale wapens bijhad op een manifestatie is sowieso uitzonderlijk, al werd in 2021 wel al eens met 'rubberen kogels' gevuurd tijdens de rellen na de dood van Ibrahima Barrie.

Het wapen wordt in België normaal niet gebruikt voor ordehandhaving. In een onderzoeksrapport van Comité P uit 2023 herhalen verschillende politie-instanties het advies om de FN 303 niet te gebruiken bij het beheer van de openbare ruimte. "De aanwending van de FN 303, waarbij gericht wordt op individuele personen om ze fysiek te kwetsen met eventueel blijvende letsels, is moeilijk verenigbaar met de principes van het beheer van de openbare ruimte", staat er te lezen.

Ook in 2023 antwoordde toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) in de Kamer dat de FN 303 enkel bedoeld is voor interventies "in een gevangenis, gesloten centrum of psychiatrisch centrum; voor de onmiddellijke stopzetting van een aanval zonder de aanvaller dodelijk te verwonden; voor bewaking en voor bescherming van een persoon in gevaar".

Verlinden sprak toen wel enkel voor de federale politie. Of een lokale zone op eigen houtje kan beslissen om het wél voor ordehandhaving te gebruiken, is niet eens helemaal duidelijk.

Chilling effect

Volgens Farge kan het niét. “De Arizona-regering wil het gebruik ervan nu wel uitbreiden naar ordehandhaving, maar moet daarvoor het legale kader aanpassen", zegt Farge. Na een woelig oudjaar deed N-VA-kopstuk Theo Francken daar een oproep toe. In het regeerakkoord staat nu dat "de uitrusting en gebruik van ordehandhavingsmiddelen geëvalueerd, en de regelgeving aangescherpt zullen worden".

De Ligue des Droits Humains pleit er echter voor om dit soort wapens nooit toe te laten bij manifestaties. "Ze hebben een chilling effect: actievoerders worden afgeschrikt om te betogen als ze weten dat dit soort wapens ingezet kunnen worden. Bovendien heeft de politie genoeg andere uitrusting om betogingen in goede banen te leiden."

Nog volgens de Ligue moeten less lethal weapons juridisch op hetzelfde niveau komen als vuurwapens. Die zijn door artikel 38 van de wet op de politieambt heel strikt gereglementeerd. 'Less lethal' wil evenwel niet zeggen dat een wapen ongevaarlijk is. Zo werd in 2004 in Boston een toevallige passante in het oog geraakt, waarna ze overleed.